فونوفوبیا یا صداهراسی چیست؟ علل، علائم و راه های درمان
- شناسه خبر: 34376
- تاریخ و زمان ارسال: ۱۷ تیر ۱۴۰۴ ساعت ۰۸:۰۷
- نویسنده: میترا راضی
برخی از افراد در مواجهه با صداهای بلند یا ناگهانی دچار ترس و اضطراب شدید می‌شوند. این واکنش‌ها ممکن است به حدی شدید باشند که زندگی روزمره آن‌ها را مختل کنند. چنین حالتی می‌تواند نشانه‌ای از اختلالی به نام فونوفوبیا یا صداهراسی باشد؛ ترسی غیرمنطقی از صدا که در ادامه به‌طور کامل به آن خواهیم پرداخت.
فونوفوبیا چیست؟
فونوفوبیا که با نام‌هایی مانند سونوفوبیا یا لیگیروفوبیا نیز شناخته می‌شود، نوعی ترس شدید و غیرمنطقی نسبت به صداهای بلند یا ناگهانی است. برخلاف اختلالات شنوایی، در این وضعیت گوش فرد به‌خوبی کار می‌کند، اما مغز واکنش بیش از حد و اضطراب‌آمیزی به صداها نشان می‌دهد.
این اختلال در دسته‌بندی فوبیاهای خاص قرار می‌گیرد؛ یعنی ترسی شدید از یک موقعیت یا شیء که تهدید واقعی محسوب نمی‌شود اما باعث بروز اضطراب زیاد در فرد می‌شود. برخلاف میسوفونیا که با احساس انزجار نسبت به صداهای خاص همراه است، یا هایپراکوزیس که ناشی از افزایش حساسیت فیزیکی به صداست، فونوفوبیا یک اختلال روانی با منشأ اضطرابی است.
ترس از صداهای بلند چگونه به فوبیا تبدیل می شود؟
هر کسی ممکن است از صداهای بلند یا ناگهانی ناراحت شود. اما زمانی که این ناراحتی به ترسی دائمی، غیرمنطقی و بازدارنده تبدیل شود، می‌توان از آن به‌عنوان فوبیا نام برد. این ترس آن‌قدر شدید است که فرد را از حضور در مکان‌هایی مانند خیابان‌های شلوغ یا جشن‌ها بازمی‌دارد و گاه با حملات پانیک همراه است.
چه صداهایی باعث ترس در فونوفوبیا می شوند؟
ترس ناشی از فونوفوبیا فقط مربوط به بلندی صدا نیست، بلکه به نحوه‌ی واکنش مغز به آن صدا نیز مرتبط است. در این اختلال، صداهایی که برای دیگران بی‌خطر هستند، ممکن است موجب ناراحتی شدید و بروز علائم اضطرابی شوند.
برخی از محرک‌های رایج شامل این موارد هستند:
- صدای آژیر یا هشدار
- انفجار ناشی از آتش‌بازی یا تیراندازی
- رعد و برق
- ترمز ناگهانی خودرو
- جیغ زدن یا فریاد کشیدن
- بسته شدن محکم در
- صدای ترکیدن بادکنک یا وسایل خانگی
در برخی موارد، حتی ترس از این که چنین صداهایی ممکن است شنیده شوند (بدون وقوع واقعی آن‌ها)، باعث اضطراب می‌شود.
فونوفوبیا چگونه بر زندگی فرد اثر می گذارد؟
فردی که دچار فونوفوبیاست ممکن است از بسیاری از موقعیت‌های اجتماعی دوری کند. این دوری ناشی از ترس از صداهای بلند در محیط‌های عمومی است. این افراد گاه از حضور در سینما، کنسرت، مدرسه، محل کار یا حتی مهمانی‌های خانوادگی امتناع می‌کنند. در نتیجه ممکن است دچار انزوا، افت تحصیلی یا مشکلات شغلی شوند.
علت ابتلا به فونوفوبیا چیست؟
مانند بسیاری از اختلالات روانی، فونوفوبیا نیز می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد و ممکن است در افراد گوناگون به شکل متفاوتی ظاهر شود. مهم‌ترین عوامل شناخته‌شده عبارتند از:
- تجربه‌های آسیب‌زا: صداهایی که در گذشته با تجربه‌ای دردناک همراه بوده‌اند، مانند تصادف، انفجار یا سوء‌استفاده، می‌توانند منشا ترس باشند.
- ژنتیک و خلق‌وخو: سابقه‌ی خانوادگی اضطراب یا ویژگی‌هایی مانند حساسیت زیاد به محرک‌ها می‌تواند فرد را مستعد ابتلا کند.
- اختلالات همزمان: اختلال طیف اوتیسم، میگرن، اختلال اضطراب فراگیر یا میسوفونیا می‌توانند زمینه‌ساز یا همراه با فونوفوبیا باشند.
- یادگیری از محیط: کودکانی که واکنش ترس والدین یا اطرافیان را در برابر صداهای بلند مشاهده می‌کنند، ممکن است آن را تقلید و درونی کنند.
تفاوت فونوفوبیا با سایر اختلالات مشابه
اختلالاتی وجود دارند که ممکن است با فونوفوبیا اشتباه گرفته شوند. شناخت این تفاوت‌ها برای تشخیص دقیق ضروری است:
- میسوفونیا: در این اختلال، فرد نسبت به صداهای خاص مانند جویدن یا نفس کشیدن حساس است، اما این حساسیت معمولاً با خشم یا انزجار همراه است، نه ترس.
- هایپراکوزیس: به افزایش حساسیت فیزیکی به بلندی صدا گفته می‌شود؛ حتی صداهای معمولی می‌توانند باعث درد یا ناراحتی شوند.
- حساسیت به صدا: به واکنش کلی به محیط پر سر و صدا گفته می‌شود، بدون آن که الزاماً ترس یا درد در کار باشد.
علائم فونوفوبیا چیست؟
این فوبیا هم جنبه‌های روانی و هم فیزیکی دارد و ممکن است در زمان مواجهه با صدا یا حتی فکر کردن به آن بروز پیدا کند. علائم فیزیکی شامل موارد زیر است:
- تپش قلب یا نفس تند
- عرق سرد
- لرزش بدن
- حالت تهوع یا دل‌درد
علائم احساسی و رفتاری نیز شامل این موارد است:
- اضطراب یا وحشت شدید
- گریه، بی‌قراری یا فرار از محل
- اجتناب از محیط‌های پر سر و صدا
- احساس ناتوانی، خجالت یا شرمندگی از واکنش‌ها
علائم فونوفوبیا در کودکان
در کودکان، فونوفوبیا ممکن است با رفتارهایی مانند گرفتن گوش‌ها، گریه‌ی ناگهانی، ترس شدید یا امتناع از رفتن به مکان‌های خاص خود را نشان دهد. گاه کودک واکنش‌هایی از خود بروز می‌دهد که با شدت صدا تناسبی ندارد. برای تشخیص دقیق، بهتر است کودک توسط شنوایی‌سنج یا روان‌شناس بررسی شود تا احتمال وجود اختلالاتی مانند هایپراکوزیس نیز بررسی شود.
تشخیص فونوفوبیا چگونه انجام می شود؟
تشخیص این اختلال نیاز به ارزیابی کامل توسط متخصص سلامت روان دارد. مراحل تشخیص ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مصاحبه بالینی برای بررسی شدت و مدت ترس
- پرسش‌نامه‌های اضطراب و فوبیا
- ارزیابی سابقه‌ی خانوادگی و رویدادهای آسیب‌زا
- معاینه‌ی پزشکی برای بررسی مشکلات زمینه‌ای مانند میگرن یا اوتیسم
- در نهایت تشخیص براساس معیارهای مشخص DSM-5 انجام می‌شود.
روش های درمان فونوفوبیا
فونوفوبیا اختلالی قابل درمان است و بسته به شدت علائم، رویکردهای مختلفی برای مدیریت آن وجود دارد:
- رفتاردرمانی شناختی (CBT): این روش با شناسایی افکار منفی درباره‌ی صدا و جایگزینی آن‌ها با باورهای سالم‌تر به کاهش اضطراب کمک می‌کند.
- مواجهه‌درمانی: فرد به‌تدریج در معرض صداهایی که از آن‌ها می‌ترسد قرار می‌گیرد تا ذهنش به آن‌ها عادت کند.
- داروهای ضداضطراب: در موارد شدید، داروهایی مانند SSRI یا بنزودیازپین‌ها برای کنترل علائم استفاده می‌شوند.
- تکنیک‌های آرام‌سازی: تمریناتی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و یوگا می‌توانند در کاهش علائم نقش مؤثری ایفا کنند.
- محافظت صوتی: استفاده از هدفون‌های حذف نویز یا گوش‌گیر در محیط‌های پر صدا می‌تواند از بروز حمله‌ی اضطرابی جلوگیری کند.
اختلالات مرتبط با فونوفوبیا
فونوفوبیا می‌تواند همزمان با اختلالات زیر دیده شود:
- اوتیسم: حساسیت بیش از حد به صداها در این افراد شایع است.
- میگرن: بسیاری از افراد مبتلا به میگرن در زمان حمله تحمل صداهای بلند را ندارند.
- میسوفونیا: گرچه ماهیت آن با فونوفوبیا متفاوت است، اما علائم هم‌پوشانی دارند.
- PTSD: در افرادی که دچار تروما شده‌اند، صداهای خاص می‌توانند یادآور آن حادثه باشند.
سخن پایانی
ترس از صداهای بلند می‌تواند زندگی فرد را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد، اما خوشبختانه این اختلال قابل درمان است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم فونوفوبیا را تجربه می‌کنید، مراجعه به متخصص روان‌شناسی یا روان‌پزشکی می‌تواند نقطه‌ی شروع مناسبی باشد. با ترکیبی از درمان‌های روان‌شناختی، حمایت اجتماعی و در برخی موارد دارو، بسیاری از افراد توانسته‌اند کنترل این ترس را به‌دست بگیرند و زندگی باکیفیت‌تری را تجربه کنند.
