بررسی کامل تفاوت بین دمنوش، جوشانده، عرقیات و اسانس های گیاهی
- شناسه خبر: 34348
- تاریخ و زمان ارسال: ۱۲ تیر ۱۴۰۴ ساعت ۰۶:۳۰
- نویسنده: میترا راضی
استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیماری‌ها سابقه‌ای چند هزار ساله دارد. این گیاهان، بسته به نوع ترکیبات فعال و میزان حساسیت آن‌ها به حرارت یا رطوبت، باید به شیوه‌های خاصی فرآوری و مصرف شوند تا بیشترین تأثیرگذاری را داشته باشند. تفاوت در روش تهیه، می‌تواند اثرات درمانی بسیار متفاوتی به‌جای بگذارد، حتی اگر ماده‌ی اولیه یکسان باشد.
در این مقاله با تفاوت بین چهار فرآورده‌ی رایج گیاهان دارویی، یعنی دمنوش، جوشانده، عرق گیاهی و اسانس آشنا می‌شویم و یاد می‌گیریم هر کدام در چه شرایطی کاربرد دارد و چگونه باید استفاده شود.
دمنوش گیاهی چیست و چگونه تهیه می شود؟
دمنوش یکی از ساده‌ترین و پرکاربردترین روش‌های استفاده از گیاهان دارویی است که بیشتر برای مصارف روزانه و پیشگیری به‌کار می‌رود.
در تهیه دمنوش، بخش‌های مختلف گیاه مثل گل، برگ، ریشه یا ساقه به شکل تازه یا خشک شده، با آب جوش ترکیب می‌شود و برای چند دقیقه در ظرفی با درپوش دم می‌کشد. این فرآیند بدون جوشاندن گیاه انجام می‌شود، بنابراین ترکیبات فرّار و لطیف‌تری مانند آنتی‌اکسیدان‌ها، فلاونوئیدها و اسانس‌های گیاهی حفظ می‌شوند.
نحوه‌ی صحیح تهیه دمنوش:
- ابتدا بخش مورد نظر از گیاه را خرد کرده و داخل لیوان یا قوری شیشه‌ای بریزید.
- سپس آب جوش روی آن ریخته و ظرف را درب‌دار کنید.
- زمان دم کشیدن معمولاً ۵ تا ۱۵ دقیقه بسته به نوع گیاه متغیر است.
- در نهایت دمنوش را صاف کرده و میل نمایید.
دمنوش‌ها معمولاً ملایم‌تر از جوشانده هستند و برای استفاده‌ی روزانه، آرام‌بخشی، کمک به خواب و بهبود عملکرد سیستم گوارش مناسب می‌باشند.
جوشانده گیاهی چه تفاوتی با دمنوش دارد؟
جوشانده یکی از روش‌های قوی‌تر و متمرکزتر برای استخراج مواد مؤثر از گیاهان دارویی است که در درمان بیماری‌های خاص کاربرد بیشتری دارد.
در تهیه جوشانده، گیاه در آب سرد یا ولرم قرار گرفته و روی حرارت ملایم تا متوسط جوشانده می‌شود. این کار باعث آزاد شدن ترکیبات سنگین‌تر و مقاوم‌تری مثل آلکالوئیدها، تانن‌ها یا برخی مواد ضد التهابی از گیاه می‌شود. جوشانده‌ها معمولاً تلخ‌تر و قوی‌تر از دمنوش هستند.
نکاتی درباره تهیه جوشانده:
- بخش‌های سخت گیاه مثل ریشه، پوست درخت، دانه یا ساقه‌های چوبی بیشتر برای جوشانده استفاده می‌شوند.
- زمان جوشاندن حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه است.
- پس از پایان جوشیدن، اجازه دهید چند دقیقه بماند تا سرد شود، سپس صاف و مصرف شود.
از آنجا که برخی ترکیبات در دمای بالا تخریب یا سمی می‌شوند، استفاده از جوشانده فقط برای گیاهانی که تحمل حرارت دارند توصیه می‌شود. همچنین نباید بدون مشورت متخصص طب سنتی، گیاهان ناشناس را به‌صورت جوشانده مصرف کرد.
کدام بهتر است؟ دمنوش یا جوشانده؟
هر دو روش بسته به نوع گیاه و هدف مصرف، کاربرد خاص خود را دارند.
اگر هدف شما استفاده‌ی روزانه برای تقویت بدن، کاهش اضطراب یا کمک به خواب بهتر است، دمنوش گزینه‌ی مناسبی خواهد بود. اما اگر برای درمان خاصی مانند عفونت‌های تنفسی، دفع سموم یا پاک‌سازی کبد به گیاه دارویی نیاز دارید، جوشانده مؤثرتر عمل می‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهد که جوشانده برخی گیاهان مانند سنبل‌الطیب یا ریشه‌ی شیرین‌بیان، قدرت درمانی بیشتری دارد، اما در عوض مصرف بی‌رویه آن ممکن است به کبد یا دستگاه گوارش آسیب برساند. به همین دلیل برای استفاده طولانی‌مدت، دمنوش ایمن‌تر محسوب می‌شود.
عرقیات گیاهی چیست و چه کاربردی دارند؟
عرقیات گیاهی از جمله فرآورده‌های سنتی و محبوب در طب ایرانی هستند که در اثر تقطیر بخش‌های مختلف گیاه به‌دست می‌آیند.
در این روش، گیاه همراه با آب در دیگ‌های مخصوص حرارت داده می‌شود. بخار حاصل از جوشیدن، حاوی اسانس و رایحه‌ی فعال گیاه است که پس از سرد شدن، به شکل مایع جمع‌آوری می‌شود. این مایع معطر همان عرق گیاهی است که خواص درمانی و عطری آن، به خصوص برای سیستم گوارش و اعصاب مفید است.
موارد مصرف رایج عرقیات گیاهی:
- گلاب: آرام‌بخش و ضد اضطراب
- عرق نعنا: ضد نفخ و تقویت‌کننده معده
- عرق بیدمشک: تقویت قلب و اعصاب
- عرق بهارنارنج: مناسب برای درمان بی‌خوابی و استرس
عرقیات برخلاف جوشانده یا دمنوش، معمولاً به‌صورت سرد و بدون دم‌کردن مصرف می‌شوند. میزان اسانس موجود در آن‌ها کم اما تأثیر آن به‌ویژه از طریق سیستم بویایی و عصبی قابل توجه است.
اسانس گیاهی چیست و چه تفاوتی با عرقیات دارد؟
اسانس‌ها قوی‌ترین و غلیظ‌ترین شکل از مواد مؤثر گیاهان هستند که معمولاً از طریق تقطیر با بخار یا فشرده‌سازی سرد به‌دست می‌آیند.
این ترکیبات فرّار، معطر و بسیار فعال هستند و اغلب در داروسازی، آروماتراپی (عطر درمانی)، تولید لوازم آرایشی و طب مکمل کاربرد دارند. برخلاف عرقیات که رقیق‌تر هستند، اسانس‌ها به‌صورت قطره‌ای و بسیار محدود باید مصرف شوند. تماس مستقیم آن‌ها با پوست یا مصرف خوراکی بدون رقیق‌سازی ممکن است خطرناک باشد.
مثال‌هایی از اسانس‌های پرکاربرد:
- اسانس اسطوخودوس: آرام‌بخش و ضد اضطراب
- اسانس درخت چای: ضد باکتری و ضد قارچ
- اسانس اکالیپتوس: مناسب برای باز کردن مجاری تنفسی
تفاوت اصلی بین اسانس و عرق گیاهی در میزان غلظت، کاربرد و نحوه‌ی مصرف آن‌هاست. اسانس‌ها معمولاً فقط با تجویز یا نظارت درمانگر طب مکمل مصرف می‌شوند.
نتیجه گیری
درک تفاوت بین دمنوش، جوشانده، عرقیات و اسانس‌ها برای هر فردی که به طب سنتی علاقه دارد یا از گیاهان دارویی استفاده می‌کند، ضروری است. هر یک از این فرآورده‌ها بسته به روش تهیه و نوع ترکیبات استخراج‌شده، کاربردهای متفاوتی دارند. دمنوش برای مصارف روزانه و پیشگیری مناسب است، جوشانده‌ها برای درمان‌های جدی‌تر کاربرد دارند، عرقیات برای تقویت اندام‌های داخلی مفید هستند و اسانس‌ها در درمان‌های موضعی یا عطر درمانی استفاده می‌شوند.
برای دستیابی به بیشترین فایده و پیشگیری از عوارض احتمالی، بهتر است پیش از مصرف هرگونه فرآورده‌ی گیاهی، با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت شود.
