آیا مغز انسان ظرفیتی محدود برای ذخیره اطلاعات دارد؟
- شناسه خبر: 34500
- تاریخ و زمان ارسال: ۲ مرداد ۱۴۰۴ ساعت ۰۱:۰۲
- نویسنده: میترا راضی
در دنیای دیجیتال امروز که حجم اطلاعات روزبه‌روز در حال افزایش است، پرسش‌هایی درباره میزان حافظه انسان و توانایی مغز در ذخیره‌سازی داده‌ها، بیش از پیش ذهن افراد را درگیر کرده است. تصور رایجی وجود دارد که مغز نیز مانند یک فلش مموری یا هارد دیسک ممکن است روزی پر شود. اما آیا چنین فرضیه‌ای از نظر علمی درست است؟ در این مقاله با نگاهی به یافته‌های جدید در حوزه علوم اعصاب و روان‌شناسی، به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
مغز چگونه اطلاعات را ذخیره می کند؟
مغز انسان برخلاف دستگاه‌های الکترونیکی که برای ذخیره‌سازی داده‌ها از فضاهای مجزا استفاده می‌کنند، سیستمی پیچیده، سازگار و چندلایه دارد که به طور همزمان اطلاعات را در بخش‌های مختلف خود پردازش و ذخیره می‌کند.
ذخیره‌سازی اطلاعات در مغز مبتنی بر فرایندی به نام «بازنمایی توزیع‌شده» است. در این حالت، هر خاطره در میان شبکه‌ای از نورون‌ها یا سلول‌های عصبی پراکنده می‌شود. این نورون‌ها می‌توانند همزمان در چند خاطره یا تجربه‌ی متفاوت نقش داشته باشند. به بیان دیگر، حافظه ما از فایل‌هایی مستقل تشکیل نشده، بلکه شبکه‌ای به‌هم‌پیوسته از تجربیات و داده‌هاست که به کمک الگوهای عصبی رمزگذاری می‌شود.
برای مثال، خاطره‌ای از جشن تولد دوران کودکی تنها در یک نقطه از مغز ذخیره نمی‌شود؛ بلکه رنگ بادکنک‌ها، صدای مهمانان، طعم کیک و احساس شادی در بخش‌های مختلفی چون قشر بینایی، قشر شنوایی، مرکز احساسات و قشر چشایی مغز ثبت می‌شود. همین تعامل بین نواحی مختلف باعث می‌شود که مغز نه‌تنها ظرفیت بیشتری برای ذخیره‌سازی داشته باشد، بلکه در برابر آسیب‌پذیری هم مقاوم‌تر عمل کند.
چرا حافظه مغز تمام نمی شود؟
با وجود اینکه ما گاهی احساس می‌کنیم دیگر جایی برای اطلاعات جدید نداریم—مثلاً هنگام آمادگی برای امتحان یا در شرایط اضطراب‌آور—واقعیت این است که حافظه مغز انسان محدود نیست، یا دست‌کم محدودیت آن بسیار فراتر از حد تصور ماست.
الیزابت کنسینجر، استاد علوم اعصاب در کالج بوستون، معتقد است که هیچ سقف مشخص و معناداری برای میزان اطلاعاتی که مغز می‌تواند ذخیره کند وجود ندارد. او توضیح می‌دهد که حافظه‌ها بیشتر شبیه به الگویی از داده‌ها هستند که مغز از آن‌ها برای درک حال، پیش‌بینی آینده و یادگیری‌های جدید بهره می‌برد.
این ظرفیت عظیم به دلیل ساختار عصبی مغز است. به گفته پاول ریبر، عصب‌شناس دانشگاه نورث‌وسترن، بازنمایی توزیع‌شده این امکان را فراهم می‌آورد که مغز با استفاده از ترکیب‌های گوناگون نورون‌ها، تعداد تقریباً بی‌نهایتی از خاطرات را رمزگذاری کند. از آن‌جایی که هر نورون در خاطرات متعددی سهیم است، تعداد حالت‌های ذخیره‌سازی به‌صورت نمایی افزایش می‌یابد.
اگر ظرفیت حافظه نامحدود است، چرا همه چیز را به خاطر نمی سپاریم؟
ممکن است این سوال پیش بیاید که اگر مغز این‌قدر ظرفیت دارد، پس چرا بسیاری از چیزهایی که تجربه کرده‌ایم را به یاد نمی‌آوریم؟ پاسخ این سوال به شیوه‌ی عملکرد سیستم حافظه برمی‌گردد.
حافظه انسان برای ذخیره‌سازی تمام اطلاعات طراحی نشده است. در واقع، بخش بزرگی از داده‌هایی که وارد مغز می‌شوند، هرگز به حافظه بلندمدت راه پیدا نمی‌کنند. به گفته‌ی ریبر، حافظه را می‌توان مانند دوربینی تصور کرد که فقط ۱۰ درصد از اطلاعاتی که می‌بیند را ثبت می‌کند. مغز تنها اطلاعاتی را نگه می‌دارد که برای بقا، تصمیم‌گیری یا تطبیق با محیط ضروری هستند.
همچنین، فرایند «یکپارچگی حافظه» یا Consolidation به‌صورت تدریجی و در طول زمان انجام می‌شود. مغز باید اطلاعاتی را که اهمیت بیشتری دارند، تثبیت کند؛ در غیر این‌صورت آن‌ها را فراموش خواهد کرد.
مغز چگونه تصمیم می گیرد چه چیزی را حفظ کند؟
انتخاب اطلاعات برای ذخیره‌سازی تصادفی نیست. در هر لحظه، مغز ما با حجم گسترده‌ای از داده‌ها روبه‌روست، اما تنها بخشی از آن‌ها را نگه می‌دارد. این انتخاب بر اساس اهمیت اطلاعات برای بقا، یادگیری یا سازگاری با محیط صورت می‌گیرد.
لیلا دواچی، استاد روان‌شناسی دانشگاه کلمبیا، بیان می‌کند که حافظه ما برای ضبط همه چیز ساخته نشده است، بلکه هدف آن کمک به ما برای جهت‌یابی در زندگی و تصمیم‌گیری‌های بهتر است. او معتقد است که مغز داده‌هایی را در اولویت قرار می‌دهد که بیشترین فایده را برای ما داشته باشند. به‌عنوان مثال، اطلاعات مربوط به مسیر روزانه رفت‌وآمد معمولاً به صورت الگویی کلی ذخیره می‌شوند، مگر آن‌که اتفاق خاصی در مسیر بیفتد.
کنسینجر نیز اشاره می‌کند که مغز در مواجهه با اطلاعات تکراری، تمایل دارد به جای ذخیره‌سازی جزئیات، الگوهای کلی آن‌ها را حفظ کند. این رویکرد باعث می‌شود که حافظه کارآمدتر باشد و بار اضافی به مغز وارد نشود.
نتیجه گیری
با نگاهی به یافته‌های علمی می‌توان نتیجه گرفت که مغز انسان برخلاف دستگاه‌های دیجیتال، به سادگی پر نمی‌شود. ظرفیت حافظه ما نه تنها قابل انعطاف است، بلکه به‌گونه‌ای طراحی شده که اطلاعات مهم، مفید و کاربردی را در اولویت قرار دهد. ساختار عصبی مغز به شکلی هوشمندانه سازمان یافته است که اطلاعات را به‌صورت توزیع‌شده ذخیره می‌کند، و این ویژگی باعث می‌شود که هم کارایی حافظه بالا باشد و هم مقاومت آن در برابر فراموشی بیشتر شود.
پس اگر گاهی چیزی را فراموش می‌کنید، نگران نباشید؛ مغزتان دچار کمبود فضا نشده است. بلکه تنها تصمیم گرفته که آن اطلاعات، ارزش نگهداری نداشته‌اند.
