ماجرای اهداکننده اسپرم حامل جهش سرطان زا؛ هشدار جهانی درباره ضعف نظارت بر اهداهای ژنتیکی
- شناسه خبر: 34094
- تاریخ و زمان ارسال: ۶ خرداد ۱۴۰۴ ساعت ۰۵:۳۲
- نویسنده: میترا راضی
در دنیای پزشکی مدرن، استفاده از اسپرم اهدایی به عنوان یکی از روش‌های رایج برای کمک به ناباروری شناخته شده است. اما گاهی همین فناوری‌های پیشرفته، بدون نظارت دقیق و جهانی، می‌توانند زمینه‌ساز بحران‌های جدی در سلامت عمومی شوند. اخیراً گزارشی از تولد کودکان مبتلا به سرطان در نتیجه استفاده از اسپرم یک اهداکننده دارای جهش ژنتیکی نادر، جامعه علمی و خانواده‌های درگیر را به‌شدت نگران کرده است. این ماجرا نه‌تنها از نظر پزشکی، بلکه از منظر اخلاقی و قانونی نیز ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده است.
تولد کودکان مبتلا به سرطان از یک اهداکننده خاص
گزارش‌های مستند نشان می‌دهد که دست‌کم ۱۰ کودک در اروپا که از اسپرم یک مرد اهداکننده به دنیا آمده‌اند، به انواع مختلفی از سرطان نظیر لوسمی و لنفوم غیر هوچکین مبتلا شده‌اند. بررسی‌ها حاکی از آن است که این مرد دارای یک جهش ژنتیکی در ژن TP53 بوده که با افزایش احتمال ابتلا به سرطان در ارتباط است.
نکات قابل توجه در این مورد:
- اسپرم این اهداکننده بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۵ در فرایند درمان ناباروری استفاده شده است.
- در آن زمان، این جهش به عنوان عامل خطر سرطان شناخته نشده بود و ابزارهای ژنتیکی رایج توان شناسایی آن را نداشتند.
- تا کنون، تولد ۶۷ کودک با استفاده از این اسپرم ثبت شده و احتمال می‌رود تعداد بیشتری نیز وجود داشته باشند.
ردیابی دیرهنگام؛ آغاز ماجرا با تماس خانواده ها
ماجرا زمانی آغاز شد که چند خانواده اروپایی، پس از تشخیص سرطان در فرزندانشان، با کلینیک‌های باروری تماس گرفتند. آن‌ها متوجه شباهت‌هایی در شرایط ژنتیکی کودکان شدند و این موضوع باعث شد تحقیقات عمیق‌تری آغاز شود.
نکات علمی مطرح در تحقیقات:
- جهش ژنتیکی شناسایی‌شده در ژن TP53، یکی از عوامل مؤثر در بروز سندرم لی-فرامنی است.
- این سندرم یک زمینه ژنتیکی نادر و پرخطر برای ابتلا به چندین نوع سرطان از جمله سرطان خون، مغز، سینه و غدد لنفاوی محسوب می‌شود.
- پس از شناسایی این جهش، بسیاری از خانواده‌های دریافت‌کننده اسپرم فراخوان شدند تا فرزندان آن‌ها تحت آزمایش‌های دقیق قرار گیرند.
مشکل جهانی؛ نبود مقررات بین المللی درباره تعداد فرزندان یک اهداکننده
یکی از ابعاد نگران‌کننده این ماجرا، عدم وجود استانداردهای جهانی برای تعداد مجاز خانواده‌هایی است که می‌توانند از اسپرم یک اهداکننده استفاده کنند. در کشورهای مختلف، قوانین متفاوتی اعمال می‌شود و همین تفاوت باعث می‌شود یک اهداکننده، بدون محدودیت مؤثر، بارها و در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گیرد.
چالش‌های مهم در این زمینه:
- بانک اسپرم اروپا اعلام کرده است که سیاست حداکثر ۷۵ خانواده برای هر اهداکننده را در پیش گرفته، اما این رقم در مقیاس انسانی بسیار بالاست.
- تاکنون آمار دقیقی از تعداد واقعی کودکانی که از این اهداکننده متولد شده‌اند، ارائه نشده است.
- بسیاری از کارشناسان معتقدند این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز افزایش بیماری‌های ژنتیکی و همچنین بروز مشکلات اجتماعی، هویتی و روانی در نسل‌های آینده شود.
ضرورت نظارت ژنتیکی دقیق تر در فرایند اهدای اسپرم
پیشرفت‌های ژنتیکی امروز این امکان را فراهم کرده‌اند که پیش از استفاده از گامت‌های انسانی، توالی‌یابی ژنوم انجام شود. با این حال، انجام چنین آزمایش‌هایی برای همه اهداکنندگان هنوز در بسیاری از کشورها الزامی نیست و از نظر مالی نیز مقرون به صرفه نیست.
راهکارها و پیشنهادهای متخصصان:
- استفاده از روش‌های غربالگری پیشرفته ژنتیکی برای شناسایی جهش‌های شناخته‌شده و پرخطر.
- ایجاد یک پایگاه داده مرکزی برای اهداکنندگان در سطح بین‌المللی به منظور جلوگیری از استفاده تکراری و گسترده از اسپرم یک فرد.
- الزامی کردن مشاوره ژنتیکی برای خانواده‌هایی که از گامت اهدایی استفاده می‌کنند.
موضع رسمی بانک اسپرم اروپا در برابر بحران
بانک اسپرم اروپا، که اسپرم این اهداکننده خاص را تأمین کرده بود، اعلام کرد که آزمایش‌های مرسوم و متداول در آن زمان نتوانسته‌اند جهش سرطان‌زا را شناسایی کنند. به گفته سخنگوی بانک، «شناسایی همه جهش‌ها در ژن‌های انسانی امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه بدانیم دقیقاً به دنبال چه چیزی هستیم.»
بیانیه‌های مهم بانک اسپرم:
- بانک اعلام کرده که محدودیت‌هایی برای جلوگیری از استفاده بیش از حد از یک اهداکننده در نظر گرفته شده، اما برخی اطلاعات محرمانه باقی مانده‌اند.
- تمامی کلینیک‌هایی که از این اسپرم استفاده کرده‌اند، در جریان یافته‌ها قرار گرفته‌اند.
- این مرکز از وضع قوانین بین‌المللی جدید برای محدودیت در تعداد خانواده‌های استفاده‌کننده از یک اهداکننده حمایت کرده است.
پیامدهای اجتماعی و روانی؛ جنبه پنهان اما مهم ماجرا
در کنار خطرات پزشکی، استفاده گسترده از اسپرم یک فرد می‌تواند آثار روانی و اجتماعی جدی برای فرزندان به دنیا آمده و خانواده‌هایشان داشته باشد. فرزندان این خانواده‌ها ممکن است بدون آگاهی، با خواهر یا برادر ناتنی خود برخورد داشته باشند یا با احساس بی‌هویتی روبه‌رو شوند.
برخی از پیامدهای این وضعیت:
- نگرانی از احتمال ازدواج خویشاوندی ناخواسته بین فرزندان متولد شده از یک اهداکننده.
- دشواری در شناسایی منشأ ژنتیکی بیماری‌ها در نسل‌های بعدی.
- فشار روانی بر والدین برای اطلاع‌رسانی به کودکان درباره نحوه تولدشان.
نتیجه گیری
ماجرای این اهداکننده اسپرم حامل جهش سرطان‌زا، زنگ خطری جدی برای سیستم‌های بهداشتی و اخلاقی مرتبط با اهدای گامت است. این پرونده نشان داد که فقدان نظارت بین‌المللی منسجم، می‌تواند به پیامدهای ناخواسته‌ای منجر شود که سال‌ها بعد آشکار می‌شوند. ایجاد سیستم‌های ردیابی مؤثر، شفاف‌سازی درباره تعداد تولدها از هر اهداکننده، و استفاده از تکنولوژی‌های جدید ژنتیکی برای غربالگری دقیق‌تر، از الزامات اجتناب‌ناپذیر در آینده نزدیک هستند. سلامت نسل آینده در گرو مسئولیت‌پذیری امروز ماست.
