چرا باید استفاده از گوشی هوشمند و شبکه های اجتماعی را برای کودکان و نوجوانان محدود کنیم؟
- شناسه خبر: 34189
- تاریخ و زمان ارسال: ۱۹ خرداد ۱۴۰۴ ساعت ۱۰:۳۲
- نویسنده: میترا راضی
در عصر حاضر، گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی نوجوانان تبدیل شده‌اند. اما پرسش اصلی این است: آیا این وابستگی شدید به فناوری، صرفاً یک تغییر سبک زندگی است یا تهدیدی برای سلامت روان نسل جوان؟ روانشناسان برجسته‌ای همچون جاناتان هایت با جدیت هشدار می‌دهند که این تغییر، پیامدهای عمیق و نگران‌کننده‌ای دارد. در این مقاله، به بررسی یافته‌ها و راهکارهایی می‌پردازیم که می‌توانند سلامت روان نوجوانان را از خطرات این دنیای دیجیتال حفظ کنند.
نسل مضطرب؛ تلفن همراه تا ۱۴ سالگی و شبکه های اجتماعی تا ۱۶ سالگی ممنوع
امروزه بسیاری از روانشناسان معتقدند که سلامت روان نوجوانان در معرض تهدیدی جدی قرار گرفته است؛ تهدیدی که از سال ۲۰۱۰ و هم‌زمان با رواج گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی شدت گرفته است. جاناتان هایت، روانشناس اجتماعی و نویسنده‌ی کتاب پرفروش «نسل مضطرب»، زنگ هشدار را برای والدین، سیاست‌گذاران و مربیان به صدا درآورده است.
او بر اساس شواهد گسترده، از افزایش چشمگیر اضطراب، افسردگی، خودآزاری و حتی خودکشی در میان نوجوانان سخن می‌گوید و معتقد است که گوشی‌های هوشمند و پلتفرم‌های اجتماعی، سهم عمده‌ای در این بحران دارند.
هایت و هشدار درباره فروپاشی سلامت روان نوجوانان
در کتاب «نسل مضطرب»، هایت با تحلیل داده‌های آماری و گزارش‌های رسمی پزشکی، نشان می‌دهد که رشد افسردگی و آسیب به خود، هم‌زمان با گسترش استفاده‌ی روزانه از گوشی‌های هوشمند در بین نوجوانان رخ داده است.
به‌گفته‌ی او، این مشکل صرفاً نتیجه‌ی افزایش آگاهی یا تشخیص بهتر بیماری‌ها نیست؛ بلکه ناشی از تغییر واقعی در سبک زندگی نوجوانان است. هشدار اصلی هایت این است که اگر فوراً چاره‌اندیشی نشود، موج جدیدی از بحران‌های روانی جامعه را تهدید خواهد کرد.
چهار راهکار پیشنهادی برای محافظت از سلامت روان کودکان و نوجوانان
هایت در کتاب خود، برای مقابله با این بحران چهار راهکار مشخص را ارائه می‌دهد. این توصیه‌ها، در سطح فردی و اجتماعی قابل اجرا هستند و هدف آن‌ها ایجاد تعادل میان دنیای واقعی و فضای مجازی است.
۱. ممنوعیت استفاده از گوشی هوشمند تا سن ۱۴ سالگی
کودکان در سنین پایین هنوز مهارت‌های شناختی لازم برای مدیریت زمان و محتوا را ندارند. گوشی هوشمند در این سنین می‌تواند به‌راحتی منجر به اعتیاد دیجیتال، کاهش تمرکز و اختلال در خواب شود.
۲. پرهیز از فعالیت در شبکه های اجتماعی تا سن ۱۶ سالگی
مطالعات نشان داده‌اند که نوجوانان زیر ۱۶ سال، به‌شدت در برابر الگوریتم‌های تشویق به مقایسه و نیاز به تأیید اجتماعی آسیب‌پذیر هستند. هایت توصیه می‌کند که خانواده‌ها این مهلک‌ترین بخش دنیای دیجیتال را تا حد امکان از کودکان دور نگه دارند.
۳. مدارس بدون گوشی همراه
مدارس باید مکانی برای یادگیری عمیق، تعامل واقعی و پرورش مهارت‌های اجتماعی باشند. حضور دائمی گوشی همراه، مانع جدی در مسیر یادگیری و تمرکز دانش‌آموزان است.
۴. بازی های آزادانه و افزایش استقلال کودکان در فضای فیزیکی
نسل‌های پیشین در محیط‌های آزاد اجتماعی و بدون نظارت بیش از حد رشد کردند و توانایی‌هایی مانند حل تعارض، تصمیم‌گیری و خودکنترلی را کسب نمودند. محافظت بیش از حد امروزی، فرصت رشد طبیعی را از کودکان سلب کرده است.
در دنیای واقعی بیش از حد محتاط، در دنیای مجازی بیش از حد بی توجه
هایت معتقد است که والدین در برابر خطرات فضای فیزیکی، بیش از حد واکنش نشان می‌دهند، اما در برابر تهدیدات فضای آنلاین، دچار ساده‌انگاری شده‌اند. او با اشاره به دهه‌ی نود میلادی می‌گوید: «ما فکر می‌کردیم بچه‌ها اگر پای رایانه باشند، در امنیت کامل‌اند. در حالی که این تصور، یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات تربیتی ما بود.»
آیا برای تغییر سبک تربیت دیر شده است؟
توصیه‌های هایت روی کاغذ ساده به نظر می‌رسند، اما اجرای آن‌ها به‌ویژه برای والدینی که فرزندانشان در حال حاضر به‌شدت درگیر شبکه‌های اجتماعی هستند، دشوار است. به‌گفته‌ی هایت، والدین کودکان کم‌سن‌وسال اغلب از این توصیه‌ها استقبال می‌کنند، اما والدین نوجوانان دچار تردید و نگرانی‌اند، چرا که قطع دسترسی به شبکه‌های اجتماعی ممکن است به‌معنای «مرگ اجتماعی» برای نوجوانان تلقی شود.
بازپس گیری گوشی؛ توصیه قاطع به والدین
هایت می‌گوید اگر به‌تازگی برای فرزندتان گوشی هوشمند خریده‌اید، بدون تردید آن را پس بگیرید. به‌جای آن، یک گوشی ساده بدهید تا بتواند با دوستانش ارتباط داشته باشد. هدف این است که کودک و نوجوان، درگیر الگوریتم‌های پلتفرم‌هایی نشوند که هدفشان صرفاً نگه داشتن کاربر به هر قیمت ممکن است.
حذف موبایل از اتاق خواب و مدارس؛ ابزارهایی برای کاهش وابستگی
یکی از راهکارهای عملی پیشنهادی هایت، ممنوعیت استفاده از گوشی در اتاق خواب است. خواب ناکافی یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید افسردگی در نوجوانان است. او همچنین بر حذف گوشی از محیط مدرسه تأکید دارد تا فضای یادگیری از اختلال‌های دیجیتال خالی شود.
بحث علمی درباره همبستگی یا علیت
برخی محققان همچنان نسبت به یافته‌های هایت با دیده‌ی تردید می‌نگرند. آن‌ها معتقدند که بیشتر پژوهش‌های موجود، صرفاً همبستگی میان استفاده از گوشی و مشکلات روانی را نشان می‌دهند، نه رابطه‌ی علت و معلولی.
اما هایت در پاسخ می‌گوید: «بر اساس فراداده‌کاوی ۲۶ تحقیق، به‌ازای هر ساعت استفاده‌ی بیشتر از شبکه‌های اجتماعی، خطر افسردگی ۱۳ درصد افزایش می‌یابد.» او همچنین به شواهد داخلی شرکت‌هایی مثل تیک‌تاک اشاره می‌کند که به‌وضوح از اعتیادآور بودن پلتفرم خود آگاه‌اند.
مقاومت در برابر موج های گذشته یا انکار واقعیت؟
برخی منتقدان هایت معتقدند که نگرانی‌های او، نمونه‌ی دیگری از هراس‌های اخلاقی مشابه نگرانی‌های قدیمی درباره‌ی بازی‌های رایانه‌ای یا تلویزیون است. اما هایت می‌گوید تفاوت در شدت و سرعت تأثیرگذاری فناوری‌های جدید است، به‌ویژه زمانی که این ابزارها به‌طور عمدی طراحی شده‌اند تا بیشترین زمان و توجه کاربران را به خود اختصاص دهند.
آینده نزدیک: نسل هایی در آستانه فروپاشی اجتماعی؟
کتاب «نسل مضطرب» ابتدا قرار بود به تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر دموکراسی بپردازد، اما هایت پس از بررسی داده‌ها، تصمیم گرفت تمرکز خود را بر بحران در میان کودکان و نوجوانان قرار دهد. او هشدار می‌دهد که با ترکیب شدن هوش مصنوعی با ابزارهای دیجیتال موجود، نسل‌های آینده در معرض تهدیدات بی‌سابقه‌ای خواهند بود.
نتیجه گیری
واقعیت این است که ما در دوران گذار از انسان سنتی به انسان دیجیتال زندگی می‌کنیم؛ عصری که در آن مرز بین «توسعه» و «تخریب» بسیار باریک است. اگر امروز برای محافظت از کودکان اقدامی انجام ندهیم، فردا ممکن است برای نجات نسلی از فروپاشی اجتماعی دیر شده باشد. پیام اصلی جاناتان هایت این است که وقت برای اصلاح مسیر، هنوز باقی است؛ اما نه برای همیشه.
