کاهش مهارت خواندن در کودکان؛ بحران سواد در عصر دیجیتال
- شناسه خبر: 34210
- تاریخ و زمان ارسال: ۲۱ خرداد ۱۴۰۴ ساعت ۰۶:۵۶
- نویسنده: میترا راضی
در عصر دیجیتال، دگرگونی عمیقی در عادات کودکان در زمینه‌ی یادگیری و رشد مهارت‌های زبانی در حال وقوع است. با گسترش استفاده از ابزارهای دیجیتال، نقش سنتی والدین در خواندن کتاب برای فرزندان کاهش یافته است. این مسئله نگرانی‌هایی جدی در مورد آینده‌ی سواد کودکان و کیفیت آموزش آن‌ها به‌وجود آورده است. آیا نسل جدید در خطر از دست دادن توانایی بنیادین خواندن قرار گرفته است؟
پژوهش‌ها و بررسی‌های اخیر، به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته، هشدار می‌دهند که کاهش تعاملات زبانی در خانه و جایگزینی کتاب با صفحات نمایش، می‌تواند بر رشد شناختی، دایره‌ی واژگان و توانایی خواندن کودکان اثر منفی بگذارد.
افت سطح سواد کودکان در خانه؛ از کتاب تا تبلت
خواندن کتاب با صدای بلند برای کودکان، یکی از پایه‌های توسعه‌ی زبانی و شناختی در سال‌های نخست زندگی است. با این حال، تغییر سبک زندگی و وابستگی شدید خانواده‌ها به فناوری، سبب شده است که بسیاری از کودکان از این تجربه محروم شوند.
بررسی‌های میدانی و آمارهای منتشر شده توسط نهادهایی مانند هارپر کالینز نشان می‌دهند که بسیاری از والدین، به‌ویژه والدین نسل زد (متولدین پس از ۱۹۹۷)، تمایلی به خواندن کتاب برای فرزندان خود ندارند. به جای آن، زمان کودک با تلفن هوشمند، تبلت یا تلویزیون پر می‌شود. این موضوع نه تنها کیفیت تعامل والد و کودک را کاهش می‌دهد، بلکه زمینه‌ساز تضعیف مهارت‌های زبانی و سوادآموزی در آینده می‌شود.
تأثیر مستقیم زمان صفحه نمایش بر توانایی خواندن کودکان
افزایش زمان استفاده از صفحه نمایش در کودکان، یکی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده در یادگیری مهارت‌های خواندن است. کودکانی که به‌طور مداوم در معرض محتوای ویدئویی قرار می‌گیرند، کمتر به خواندن کتاب علاقه‌مند می‌شوند و اغلب تمرکز لازم برای مطالعه را از دست می‌دهند.
اسپنسر راسل، مربی سوادآموزی کودکان و آموزگار سابق مقطع ابتدایی، اشاره می‌کند که کودکان امروزی می‌توانند ساعت‌ها با تمرکز کامل به تماشای ویدئوهای یوتیوب بنشینند، اما وقتی نوبت به کتاب خواندن می‌رسد، بی‌قرار می‌شوند و از فعالیت فرار می‌کنند. این الگو می‌تواند باعث شود که مغز کودک به دریافت اطلاعات به‌صورت سریع و تصویری عادت کند و ظرفیت پردازش متن و زبان نوشتاری کاهش یابد.
شکاف جنسیتی در کتابخوانی برای کودکان؛ پسران عقب تر از دختران
در حوزه‌ی سوادآموزی، تفاوت قابل‌توجهی بین دختران و پسران دیده می‌شود. پسران نه تنها کمتر برایشان کتاب خوانده می‌شود، بلکه در بسیاری از شاخص‌های آموزشی نیز نسبت به دختران عقب‌تر هستند. این شکاف در سنین پیش‌دبستانی شکل می‌گیرد و تا پایان مدرسه ادامه دارد.
گزارش انتشارات هارپر کالینز بریتانیا نشان می‌دهد که بیش از یک‌پنجم پسران دو ساله یا کوچک‌تر، به‌ندرت یا هرگز کتابی برایشان خوانده نمی‌شود. این در حالی است که ۴۴ درصد از دختران همین گروه سنی به‌طور روزانه با کتاب درگیر هستند. چنین شکافی می‌تواند منجر به عقب‌ماندگی تحصیلی پسران، کاهش معدل، و حتی ترک تحصیل زودهنگام شود.
کتاب، دریچه ای به دنیای واژگان و تفکر
خواندن کتاب برای کودک نه فقط نوعی سرگرمی، بلکه ابزاری قدرتمند برای گسترش دایره‌ی واژگان و مهارت‌های زبانی است. کودکانی که از سنین پایین در معرض کتاب قرار می‌گیرند، با دایره‌ی واژگانی بسیار گسترده‌تری وارد مدرسه می‌شوند و عملکرد تحصیلی بهتری دارند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ نشان داد که خواندن فقط یک کتاب تصویری در روز برای کودک، می‌تواند سالانه حدود ۷۸ هزار واژه‌ی جدید را به ذهن او وارد کند. این عدد در مدت پنج سال، به رقم قابل‌توجه ۱.۴ میلیون واژه می‌رسد. در مقابل، کودکانی که این تجربه را ندارند، با دایره‌ی واژگان محدود وارد مدرسه می‌شوند و این ضعف می‌تواند تا پایان تحصیل همراه آن‌ها باقی بماند.
چالش های موجود در آموزش رسمی؛ کلاس هایی با کودکان ناآماده
ضعف در سواد پایه، معلمان را نیز با بحران جدی در کلاس‌های درس مواجه کرده است. معلمان نه تنها باید شکاف آموزشی ناشی از عدم کتابخوانی در خانه را جبران کنند، بلکه با موج جدید استفاده از هوش مصنوعی در تولید محتوای نوشتاری نیز دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
معلمان امروز با نسلی مواجه هستند که نه‌تنها واژگان کافی برای درک متن ندارند، بلکه ممکن است مهارت کافی برای نگارش مستقل نیز نداشته باشند. این امر در کنار گسترش استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، مانند چت‌بات‌ها و تولیدکننده‌های متن، باعث شده است که معلمان به سختی بتوانند توانایی واقعی دانش‌آموزان را ارزیابی کنند.
توصیه های عملی برای والدین؛ چگونه مهارت خواندن را در خانه تقویت کنیم؟
برخلاف تصور رایج، تقویت مهارت خواندن در کودکان نیازمند روش‌های پیچیده یا کلاس‌های خاص نیست. تنها کافی است والدین زمانی روزانه را به تعامل زبانی با کودک اختصاص دهند و آن را به فعالیتی جذاب تبدیل کنند.
- کتاب‌هایی را انتخاب کنید که با علایق کودک هم‌خوانی دارند و اجازه دهید خودش موضوع را انتخاب کند.
- نیازی نیست همه‌ی متن کتاب خوانده شود؛ گفت‌و‌گو درباره‌ی تصاویر و طرح داستان نیز مؤثر است.
- خواندن را به فعالیتی سرگرم‌کننده تبدیل کنید، نه وظیفه‌ای آموزشی.
- حتی چند دقیقه کتابخوانی در روز می‌تواند اثرات بلندمدتی بر توسعه‌ی زبانی کودک داشته باشد.
نتیجه گیری
در جهانی که تکنولوژی بر زندگی روزمره سلطه یافته، خواندن کتاب با صدای بلند برای کودکان یک ضرورت حیاتی است. کاهش این عادت ساده اما مؤثر، می‌تواند به بحران آموزشی و شناختی عمیق‌تری در سال‌های آینده منجر شود.
تربیت نسلی باسواد و توانمند، از خانه آغاز می‌شود. والدینی که هر روز تنها چند دقیقه برای خواندن کتاب وقت می‌گذارند، در واقع آینده‌ای روشن‌تر برای فرزندان خود رقم می‌زنند. در عصر دیجیتال، کتاب نه تنها گمشده نیست، بلکه راه نجات است.
