فرق گلوکوم زاویه باز و بسته چیست؟

گلوکوم بیماری نسبتا شایعی در سراسر جهان به شمار می رود. در ایران و به ویژه کلانشهر تهران، به دلیل عوامل متعددی شاهد افزایش موارد ابتلا به گلوکوم هستیم. بر اساس برخی مطالعات، شیوع گلوکوم در افراد بالای 40 سال ساکن تهران می تواند تا 4 درصد نیز برآورد شود. بنا به گفته دکتر حیدر امینی، جراح و متخصص چشم و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در ایران حدود 800 هزارنفر به گلوکوم مبتلا هستند، گفت: از این تعداد 80 درصد آنها از بیماریشان اطلاع ندارند. این متخصص تهرانی درمان گلوکوم در حاشیه بیستمین سمینار چشم پزشکی فارابی افزود: «گلوکوم یا آب سیاه دومین علت نابینایی در دنیا و اولین علت نابینایی غیرقابل برگشت در دنیاست».

محققان دانشگاه UCL واقع در لندن دریافتند ساکنان مناطق آلوده که در معرض مقادیر بیشتری از ذرات آلاینده قرار دارند حداقل ۶ درصد بیش از سایرین در معرض ابتلا به گلوکوم (آب سیاه) قرار دارند. این تحقیقات با استفاده از اطلاعات مربوط به معاینه چشم ۱۱۱ هزار و ۳۷۰ داوطلب ساکن شهرهای مختلف انگلیس بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ میلادی انجام گرفته است. گزارش کامل این تحقیقات در نشریه Investigative Ophthalmology & Visual Science منتشر شده است. [بیشتر بخوانید]

با توجه به اینکه گلوکوم زاویه باز اولیه معمولا در مراحل ابتدایی بدون علامت است، اهمیت معاینات چشم پزشکی برای تشخیص زودهنگام این بیماری دوچندان می شود. اما در صورت مشاهده ی هر گونه علائم هشدار دهنده مانند کاهش ناگهانی یا تدریجی میدان دید، دیدن هاله نورانی دور اجسام نورانی و درد و قرمزی چشم مراجعه ی فوری به نزدیک‌ترین چشم پزشک متخصص گلوکوم در تهران ضروری است. تشخیص به موقع و شروع درمان مناسب می تواند از آسیب دائمی به عصب بینایی و نابینایی جلوگیری کند.

انواع بیماری آب سیاه

برای درک بهتر گلوکوم، ابتدا باید با آناتومی چشم آشنا شویم. چشم ارگانی پیچیده است که نور را به سیگنال الکتریکی تبدیل کرده و به مغز ارسال می کند و در نهایت منجر به درک ما از تصاویر می شود. یکی از اجزای مهم چشم، مایع زلالیه است. این مایع شفاف، مسئول تغذیه سلول های قرنیه و عدسی چشم بوده و فشار داخلی چشم را نیز تنظیم می کند. درون چشم، فشار متعادلی توسط مایع زلالیه ایجاد می شود. این فشار برای حفظ شکل کروی چشم و عملکرد صحیح آن ضروری است. اما هنگامی که به دلایل مختلف، راه خروج مایع زلالیه از چشم مسدود شود و یا تولید آن بیش از حد افزایش یابد، فشار داخل چشم بالا رفته و به عصب بینایی که مسئول ارسال سیگنال های بینایی به مغز است، آسیب وارد می کند. گلوکوم به همین عارضه گفته می شود. گلوکوم بر اساس نحوه ی ایجاد اختلال در خروج مایع زلالیه به انواع مختلفی تقسیم بندی می شود.

گلوکوم زاویه باز اولیه POAG

شایع ترین نوع گلوکوم است. در این نوع، شبکه ترابکل که وظیفه ی خروج مایع زلالیه از چشم را بر عهده دارد، به تدریج دچار تنگی شده و به مرور زمان، فشار داخل چشم افزایش می یابد. این فرآیند معمولا بدون درد بوده و فرد تا مراحل پیشرفته ی بیماری متوجه اختلالی در بینایی خود نمی شود.

گلوکوم زاویه بسته PACG

در گلوکوم زاویه بسته، مایعی که در جلوی چشم قرار دارد به دلیل مسدود شدن زاویه توسط بخشی از عنبیه (قسمت رنگی چشم) نمی‌تواند خارج شود. این عارضه باعث افزایش ناگهانی فشار چشم می‌شود که علائمی نظیر درد شدید، تهوع، قرمزی چشم و تاری دید به همراه دارد. گلوکوم زاویه بسته یک بیماری اورژانسی است و باید فوراً درمان شود، در غیر این صورت ممکن است فرد، ظرف ۱ تا ۲ روز نابینا شود. خبر خوشحال‌کننده این است که معمولاً جراحی لیزری انسداد را برطرف کرده و بیمار را از کوری نجات می‌دهد.

گلوکوم ثانویه

این نوع گلوکوم می‌تواند نتیجه‌ای از بیماری‌های دیگر باشد. گلوکوم ثانویه گاهی ناشی از جراحی چشم، آب مروارید پیشرفته، آسیب‌های چشمی، برخی تومورهای چشمی یا یووئیت (التهاب چشم) است. نوعی از گلوکوم به نام گلوکوم رنگدانه‌ای زمانی رخ می‌دهد که رنگدانه‌ها از عنبیه جدا شده و با انسداد شبکه خروج مایع چشمی، مانع عبور آن می‌شوند. نوع شدیدی به نام گلوکوم نئوواسکولار نیز با دیابت مرتبط است. همچنین، داروهای کورتیکواستروئیدی (دارای کورتون) که برای درمان التهاب‌های چشمی و سایر بیماری‌ها استفاده می‌شوند، ممکن است در تعداد کمی از بیماران موجب آغاز گلوکوم شوند.

گلوکوم با فشار طبیعی یا پایین

فشار چشم، که فشار داخلی چشم نیز نامیده می‌شود، به تعادل بین تولید و تخلیه مایع شفاف درون چشم بستگی دارد. تغییرات جزئی در فشار چشم در طول فصل‌ها و شبانه‌روز طبیعی است، اما مقدار دقیق آن بسیار مهم است. تغییرات در فشار داخلی چشم ممکن است به دلیل مشکلات ساختاری، التهاب ناشی از آسیب یا عفونت، عوامل ژنتیکی یا حتی استفاده از داروها باشد. در این نوع گلوکوم، تخریب عصب بینایی و محدود شدن دید کناری به طور غیرمنتظره در افرادی رخ می‌دهد که فشار چشم‌شان طبیعی است. برای درمان این بیماران از همان روش‌های درمان گلوکوم زاویه باز استفاده می‌شود.

گلوکوم مادرزادی

در این نوع گلوکوم، کودک به دلیل نقص مادرزادی در زاویه چشم، به این بیماری مبتلا می‌شود. کودکان مبتلا معمولاً علائمی مانند چشم‌های کدر، حساسیت به نور و اشک ریزش شدید دارند. درمان گلوکوم مادرزادی معمولاً جراحی است؛ زیرا داروهای ضد گلوکوم ممکن است روی نوزادان اثرات نامشخصی داشته باشد و مصرف آن‌ها برای این گروه سنی دشوار است. اگر جراحی بلافاصله پس از تشخیص انجام شود، این کودکان شانس بالایی برای داشتن دید خوب خواهند داشت.

تفاوت گلوکوم زاویه باز و زاویه بسته در چیست؟

گلوکوم زاویه بسته به این معناست که عنبیه (حلقه رنگی چشم) با زاویه‌ای به قرنیه برخورد می‌کند که هم شبکه ترابکولار و هم سیستم تخلیه یووواسکلرال را مسدود می‌کند. این نوع گلوکوم معمولاً باعث درد شدید، حالت تهوع و تاری دید می‌شود و اغلب به طور ناگهانی رخ می‌دهد، بنابراین یک بیماری اورژانسی محسوب می‌شود. اگر شبکه ترابکولار مسدود شود اما درن یوواسکلرال باز باشد، به آن گلوکوم زاویه باز گفته می‌شود.

وقتی گلوکوم بدون هیچ بیماری زمینه‌ای مانند آب مروارید یا آسیب چشم رخ می‌دهد، به آن گلوکوم اولیه گفته می‌شود. گلوکوم زاویه باز اولیه به معنای بروز بیماری بدون علت شناخته شده است و بیشتر موارد گلوکوم نیز از این نوع هستند. اما اگر بیماری دیگری باعث ایجاد یا تشدید گلوکوم شود، به آن گلوکوم ثانویه می‌گویند. به عبارت دیگر، گلوکوم ثانویه نتیجه تغییراتی است که به واسطه یک بیماری دیگر به وجود آمده‌اند.

روش های تشخیص گلوکوم

بسیاری از افراد فکر می‌کنند که گلوکوم تنها در صورت بالا بودن فشار چشم ایجاد می‌شود، اما این همیشه درست نیست. فشار بالای چشم خطر ابتلا به گلوکوم را افزایش می‌دهد، اما لزوماً به معنای ابتلا به این بیماری نیست. احتمال ابتلا به گلوکوم در افراد با فشار بالای چشم به میزان تحمل عصب بینایی در مقابل این فشار بستگی دارد و این میزان در هر فرد متفاوت است. به عنوان مثال، فشار طبیعی چشم معمولاً بین ۱۲ تا ۲۱ میلی‌متر جیوه است، اما حتی در این محدوده نیز ممکن است فردی به گلوکوم مبتلا شود. این موضوع اهمیت معاینه منظم چشم را برای همه افراد نشان می‌دهد.

چشم‌پزشک برای تشخیص گلوکوم از روش‌های تشخیصی زیر استفاده می‌کند:

• حدت بینایی: در این تست که با استفاده از چارت‌های بینایی انجام می‌شود، میزان بینایی بیمار در فواصل مختلف اندازه‌گیری می‌شود.
• میدان بینایی: در این تست، دید کناری (محیطی) بیمار اندازه‌گیری می‌شود. از دست دادن دید کناری یکی از علائم گلوکوم است و این تست به تشخیص بیماری کمک می‌کند.
• اتساع مردمک: با استفاده از قطره، مردمک چشم فرد بازتر از حالت عادی می‌شود و چشم‌پزشک می‌تواند عصب بینایی را معاینه کند. بعد از این معاینه، ممکن است دید نزدیک تا چند ساعت تار باشد.
• تونومتری: در این تست، فشار مایع داخل چشم اندازه‌گیری می‌شود.

راهکارهای درمان و پیشگیری از گلوکوم

اگرچه گلوکوم درمان قطعی ندارد، اما درمان‌های موجود می‌توانند این بیماری را کنترل کنند، که این موضوع اهمیت تشخیص و درمان به موقع را نشان می‌دهد. بیشتر چشم‌پزشکان گلوکومی که تازه تشخیص داده شده را با دارو درمان می‌کنند، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که جراحی با لیزر نیز یک گزینه مطمئن و مؤثر است. روش‌های درمانی گلوکوم شامل موارد زیر هستند:

• درمان دارویی: شایع‌ترین روش درمان اولیه گلوکوم، استفاده از داروها به صورت قطره‌های چشمی و قرص است. این داروها به دو طریق عمل می‌کنند: برخی از آن‌ها تولید مایع در چشم را کاهش می‌دهند و برخی دیگر به تخلیه بیشتر مایع از داخل چشم کمک می‌کنند. نکته مهم این است که داروهای ضد گلوکوم باید تا زمانی که چشم‌پزشک تعیین می‌کند مصرف شوند.
• جراحی با لیزر: جراحی با لیزر به تخلیه مایع از داخل چشم کمک می‌کند. هرچند از این روش می‌توان در هر زمانی استفاده کرد، اما معمولاً پس از درمان دارویی به کار می‌رود. در بسیاری از موارد، بیمار پس از جراحی لیزری نیز نیاز به مصرف دارو دارد.
• روش‌های جراحی رایج: چشم‌پزشک ممکن است در هر زمانی تصمیم به انجام جراحی بگیرد، اما این کار معمولاً پس از عدم پاسخ درمان دارویی و جراحی لیزری انجام می‌شود. در چند هفته اول پس از جراحی، بیمار باید به طور مرتب ویزیت شود.

نکته مهم این است که جراحی گلوکوم می‌تواند دید باقی‌مانده بیمار را حفظ کند اما باعث بهبود دید نخواهد شد. با این حال، در صورت عدم انجام جراحی، ممکن است بیمار در درازمدت دید خود را به طور کامل از دست بدهد.

تحقیقات علمی بر روی عوامل ژنتیکی موثر بر ابتلا به گلوکوم در حال انجام است. شناسایی ژن های مرتبط با این بیماری می تواند در تشخیص های پیش از علامت و ارائه ی مشاوره های ژنتیکی به افراد در معرض خطر، نقش موثری ایفا کند. همچنین، پژوهش های نوآورانه ای در زمینه ی درمان های نوین گلوکوم مانند استفاده از سلول های بنیادی برای بازسازی عصب بینایی و ایمپلنت های کاهنده ی فشار داخل چشم در حال انجام است. این دستاوردهای علمی نوید بخش آینده ای روشن برای درمان قطعی گلوکوم و بازگرداندن بینایی به افراد مبتلا به این بیماری هستند.