بیماری قارچ سیاه چیست؟ علائم، علل، تشخیص و درمان

بیماری قارچ سیاه، یا موکورمایکوزیس، نوعی عفونت قارچی نادر اما شدیداً تهاجمی است که توسط گروهی از قارچ‌ها به نام موکورمایکوتا (Mucormycota) ایجاد می‌شود. این قارچ‌ها در محیط‌های مرطوب مانند خاک، گیاهان در حال تجزیه، و کود حیوانی یافت می‌شوند. به طور کلی، این عفونت به سیستم‌های تنفسی، سینوس‌ها، مغز، پوست و گاهی ریه‌ها حمله می‌کند و افرادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.

علائم بیماری قارچ سیاه

علائم موکورمایکوزیس بستگی به محل عفونت دارد و ممکن است در هر بیمار به شکلی متفاوت بروز کند. در ادامه، علائم رایج بر اساس ناحیه عفونت آورده شده است:

1. موکورمایکوزیس رینو-سربرال (سینوسی و مغزی)

این نوع بیشتر در افراد مبتلا به دیابت کنترل‌نشده و افرادی با نقص سیستم ایمنی رخ می‌دهد:

• انسداد و ترشحات خونین بینی: انسداد بینی و ترشحات با رنگ‌های غیرطبیعی (معمولاً سیاه یا قهوه‌ای) مشاهده می‌شود.
• درد در ناحیه صورت: تورم یا درد در یک سمت صورت یا اطراف بینی که ممکن است به دهان یا فک نیز گسترش یابد.
• کاهش بینایی و درد چشم: دوبینی، تاری دید یا از دست دادن بینایی که معمولاً در مراحل پیشرفته بیماری اتفاق می‌افتد.
• خواب‌آلودگی یا اختلالات ذهنی: گاهی عفونت می‌تواند به مغز برسد و سبب اختلالات شناختی شود.

2. موکورمایکوزیس ریوی

این نوع در افراد تحت درمان‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، مانند بیماران پیوند عضو و بیماران تحت شیمی‌درمانی شایع است:

• تب بالا: معمولاً با شروع ناگهانی و به شکل مداوم.
• سرفه (گاهی با خلط خون‌آلود): سرفه‌های شدید که ممکن است خلط خونی داشته باشد.
• درد قفسه سینه و تنگی نفس: مخصوصاً در شرایطی که عفونت در بافت‌های عمقی ریه نفوذ کرده باشد.

3. موکورمایکوزیس پوستی

در اثر آسیب‌های پوستی یا تماس مستقیم با قارچ رخ می‌دهد:

• زخم‌ها و تاول‌های پوستی: زخم‌های دردناک که به سرعت پیشرفت کرده و به شکل زخم‌های سیاه یا قهوه‌ای در می‌آیند.
• تورم و قرمزی شدید: این علائم ممکن است اطراف زخم گسترش یابد.

4. موکورمایکوزیس گوارشی

این نوع کمتر شایع است و معمولاً در کودکان و نوزادان با سیستم ایمنی ضعیف مشاهده می‌شود:

• درد شکم: همراه با تهوع و استفراغ.
• خونریزی گوارشی: وجود خون در مدفوع یا استفراغ.

علل و عوامل خطر

موکورمایکوزیس به طور عمده افرادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که به دلیل بیماری یا درمان‌های خاص، سیستم ایمنی ضعیفی دارند. عواملی که خطر ابتلا به این عفونت را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• دیابت کنترل‌نشده (مخصوصاً کتواسیدوز دیابتی): بالا بودن سطح قند خون محیطی مساعد برای رشد قارچ فراهم می‌کند.
• مصرف استروئیدها: به ویژه در بیمارانی که به علت بیماری‌هایی مانند COVID-19 دچار استروئید درمانی می‌شوند، که این امر می‌تواند به سرکوب سیستم ایمنی و افزایش سطح قند خون منجر شود.
• بیماری‌های خونی یا سرطان: به خصوص در بیماران تحت شیمی‌درمانی که سیستم ایمنی آن‌ها ضعیف شده است.
• پیوند عضو: داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای پیشگیری از رد پیوند، فرد را مستعد ابتلا به عفونت‌های قارچی می‌کنند.
• کمبود گلبول‌های سفید (نوتروپنی): کاهش گلبول‌های سفید خون که نقش مهمی در دفاع از بدن در برابر عفونت‌ها دارند.
• آسیب پوستی و زخم‌های باز: جراحات پوستی یا سوختگی‌های شدید راهی برای نفوذ قارچ به بدن ایجاد می‌کنند.

تشخیص بیماری قارچ سیاه

تشخیص موکورمایکوزیس اغلب دشوار است و نیازمند انجام آزمایش‌های تخصصی و تصویربرداری است. روش‌های تشخیصی عبارتند از:

• نمونه‌برداری بافتی: معمولاً از بافت‌های عفونی نمونه‌برداری می‌شود و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. وجود هایفای قارچی که به طور مشخص ساختارهای شاخه‌شاخه و ضخیم دارند، نشان‌دهنده موکورمایکوزیس است.
• کشت قارچ: کشت نمونه‌ها در آزمایشگاه به تشخیص دقیق قارچ کمک می‌کند، هرچند که ممکن است زمان‌بر باشد.
• تصویربرداری سی‌تی اسکن و ام‌آر‌آی: به ویژه برای تشخیص گسترش عفونت در سینوس‌ها، مغز و ریه‌ها استفاده می‌شود.

درمان بیماری قارچ سیاه

درمان موکورمایکوزیس باید به سرعت آغاز شود، زیرا این عفونت به سرعت پیشرفت می‌کند و می‌تواند به اندام‌های حیاتی آسیب وارد کند. درمان شامل موارد زیر است:

1. درمان دارویی

• آمفوتریسین B: این داروی ضد قارچ قوی از مهم‌ترین داروها برای درمان موکورمایکوزیس است و به صورت تزریقی تجویز می‌شود. آمفوتریسین B برای مقابله با عفونت‌های قارچی عمقی موثر است و معمولاً در مراحل اولیه درمان به کار می‌رود.
• پوساکونازول و ایزوکونازول: این داروها به عنوان درمان جایگزین در مواردی که بیمار به آمفوتریسین B پاسخ نمی‌دهد یا آن را تحمل نمی‌کند، استفاده می‌شوند.

2. جراحی

در مواردی که عفونت به بافت‌های عمیق رسیده، جراحی برای برداشتن بافت‌های عفونی و جلوگیری از گسترش بیشتر عفونت ضروری است. این جراحی‌ها ممکن است شامل برداشتن بافت‌های آسیب‌دیده در سینوس‌ها، چشم‌ها، یا سایر نقاط بدن باشد.

3. کنترل بیماری‌های زمینه‌ای

کنترل دیابت و کاهش مصرف استروئیدها در صورت امکان، به بهبود وضعیت بیمار کمک می‌کند. همچنین باید سطح قند خون بیمار به دقت کنترل شود.

4. مراقبت‌های حمایتی

برای بهبود وضعیت کلی بیمار، تغذیه مناسب و استراحت کافی به همراه کنترل عوارض جانبی داروها و جلوگیری از عفونت‌های ثانویه ضروری است.

پیشگیری از موکورمایکوزیس

برای کاهش خطر ابتلا به موکورمایکوزیس، به‌ویژه در افرادی با ضعف سیستم ایمنی، برخی اقدامات پیشگیرانه وجود دارد:

• کنترل دقیق قند خون: به ویژه در بیماران دیابتی که به COVID-19 مبتلا شده‌اند و تحت استروئید درمانی هستند.
• بهداشت فردی و محیطی: تمیز نگه داشتن محیط زندگی، جلوگیری از تماس با گرد و خاک زیاد و استفاده از ماسک در محیط‌های آلوده.
• پرهیز از تماس با قارچ‌ها: در محیط‌های طبیعی که احتمال وجود قارچ‌های مضر بیشتر است، از دستکش و ماسک استفاده کنید.

با رعایت این اقدامات و تشخیص و درمان سریع، می‌توان از عوارض شدید و گسترش موکورمایکوزیس جلوگیری کرد.