افزایش نگران‌ کننده سرطان ریه در میان غیرسیگاری‌ ها؛ آنچه باید بدانید

سرطان ریه، سال‌هاست که به عنوان یکی از مهلک‌ترین انواع سرطان شناخته می‌شود و همواره با مصرف دخانیات پیوند خورده است. اما در سال‌های اخیر، تغییر نگران‌کننده‌ای در الگوهای ابتلا به این بیماری مشاهده شده است: افزایش موارد سرطان ریه در افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند. این روند، نگرانی‌هایی را در میان پزشکان، پژوهشگران و سیاست‌گذاران حوزه سلامت عمومی برانگیخته است. در این مقاله، به بررسی دلایل بروز این پدیده، عوامل خطر، ویژگی‌های ژنتیکی و محیطی، و دستاوردهای جدید علمی در زمینه درمان و پیشگیری می‌پردازیم.

سرطان ریه در افراد غیرسیگاری؛ یک معما با پیامدهای گسترده

افزایش سرطان ریه در میان افراد غیرسیگاری موضوعی است که طی دو دهه گذشته به طور روزافزون مورد توجه قرار گرفته است. این نوع سرطان، ویژگی‌های متفاوتی نسبت به نوع ناشی از مصرف دخانیات دارد و ممکن است نیازمند رویکردهای درمانی و پیشگیرانه خاص خود باشد.

بررسی‌های اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از مبتلایان به سرطان ریه، هرگز سابقه مصرف دخانیات نداشته‌اند. این گروه، اغلب شامل زنان، افراد جوان‌تر و ساکنین مناطق شهری با آلودگی بالای هوا می‌شود. چنین آمارهایی فرضیه وجود مکانیسم‌های پاتولوژیک مستقل از دخانیات را تقویت می‌کنند.

ویژگی‌ های بالینی و بیولوژیکی متفاوت در افراد غیرسیگاری

سرطان ریه در غیرسیگاری‌ها اغلب از نوع آدنوکارسینوم است، در حالی که در سیگاری‌ها، انواع دیگر مانند کارسینوم سلول سنگفرشی بیشتر مشاهده می‌شود. آدنوکارسینوم از سلول‌های تولیدکننده مخاط در ریه منشأ می‌گیرد و در مراحل اولیه، بدون علامت است.

پزشکان اغلب با تشخیص‌های دیرهنگام مواجه‌اند، زیرا علائم بیماری در مراحل اولیه خفیف و غیراختصاصی هستند. سرفه‌های مزمن، تنگی نفس، درد سینه و خستگی عمومی از علائم شایع هستند، اما ممکن است با مشکلات جزئی دیگر اشتباه گرفته شوند. همین موضوع، ضرورت آگاهی عمومی و روش‌های غربالگری زودهنگام را دوچندان می‌کند.

نقش پررنگ جهش‌ های ژنتیکی در بروز سرطان ریه

تحقیقات گسترده‌ای نشان داده‌اند که بسیاری از موارد سرطان ریه در افراد غیرسیگاری ناشی از جهش‌های خاص ژنتیکی هستند. یکی از مهم‌ترین این جهش‌ها، تغییر در ژن EGFR است. این ژن مسئول تولید گیرنده‌های فاکتور رشد اپیدرمی روی سطح سلول‌هاست و جهش در آن باعث رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها می‌شود.

مطالعات نشان می‌دهد که جهش‌های EGFR به‌ویژه در زنان آسیایی‌تبار و افرادی که در محیط‌های شهری آلوده زندگی می‌کنند شایع‌تر است. درک دقیق‌تر این جهش‌ها، پایه‌گذار توسعه درمان‌های هدفمند بوده است که نسبت به شیمی‌درمانی سنتی اثربخشی بیشتری دارند.

آلودگی هوا؛ متهمی خاموش در بروز سرطان ریه

یکی از دلایل اصلی افزایش سرطان ریه در غیرسیگاری‌ها، قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های محیطی به‌ویژه ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون (PM2.5) است. این ذرات که عمدتاً در دود حاصل از سوخت‌های فسیلی، وسایل نقلیه و آتش‌سوزی‌های جنگلی یافت می‌شوند، می‌توانند التهاب مزمن ایجاد کرده و سلول‌های جهش‌یافته را فعال کنند.

تحقیقات سال‌های اخیر نشان داده‌اند که PM2.5 لزوماً باعث جهش نمی‌شود، بلکه سلول‌هایی را که قبلاً دارای جهش خاموش هستند تحریک می‌کند تا وارد فاز تکثیر شوند. این یافته‌ها، دیدگاه تازه‌ای در مورد مکانیسم سرطان‌زایی آلودگی هوا ارائه می‌دهند و می‌توانند راه را برای استراتژی‌های نوین پیشگیری باز کنند.

عوامل محیطی دیگر؛ از گاز رادون تا دود ناشی از پخت‌ و پز

علاوه بر آلودگی شهری، عوامل دیگری نیز در بروز سرطان ریه در غیرسیگاری‌ها نقش دارند. قرار گرفتن در معرض گاز رادون (که از تجزیه اورانیوم در خاک آزاد می‌شود)، دود سیگار افراد دیگر (دود دست دوم) و دود ناشی از پخت‌وپز در محیط‌های فاقد تهویه مناسب از جمله این عوامل هستند.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، زنان زمان زیادی را در آشپزخانه‌های با سوخت چوب یا زغال سپری می‌کنند. این شرایط، میزان مواجهه آن‌ها با مواد سرطان‌زا را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. بنابراین توجه به بهبود تهویه و آموزش عمومی در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است.

درمان‌ های هدفمند؛ امیدی تازه در دل تاریکی

در دهه‌های گذشته، درمان سرطان ریه محدود به جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی بود. اما امروزه داروهایی به بازار عرضه شده‌اند که به طور خاص بر پروتئین‌های جهش‌یافته مانند EGFR اثر می‌گذارند. این داروها، به‌ویژه در بیماران غیرسیگاری که دارای جهش‌های خاص هستند، نتایج بسیار امیدوارکننده‌ای داشته‌اند.

با این حال، مقاومت دارویی یکی از چالش‌های مهم در این مسیر است. اغلب، پس از مدتی، سلول‌های سرطانی نسبت به دارو مقاوم می‌شوند و درمان اثربخشی خود را از دست می‌دهد. پژوهشگران همچنان در حال توسعه داروهای نسل جدید برای مقابله با این مشکل هستند.

ضرورت سیاست‌ گذاری و اقدامات پیشگیرانه

با توجه به افزایش چشمگیر موارد سرطان ریه در افراد غیرسیگاری، لازم است که سیاست‌های بهداشتی از تمرکز صرف بر کنترل دخانیات فراتر بروند. کنترل آلودگی هوا، غربالگری جمعیت‌های در معرض خطر، و افزایش آگاهی عمومی در مورد علائم هشداردهنده می‌توانند گام‌هایی مؤثر در راستای کاهش نرخ ابتلا باشند.

سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۱ استانداردهای خود را برای سطح مجاز PM2.5 سخت‌گیرانه‌تر کرده است، اما هنوز بیش از ۹۹ درصد جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که این حدود رعایت نمی‌شود. این موضوع، نشان‌دهنده‌ی ضرورت همکاری‌های بین‌المللی برای بهبود کیفیت هوا و کاهش بیماری‌های مزمن است.

نتیجه‌ گیری

سرطان ریه دیگر فقط بیماری افراد سیگاری نیست. جهش‌های ژنتیکی، آلودگی هوا، و سایر عوامل محیطی باعث شده‌اند که این بیماری در میان غیرسیگاری‌ها نیز رشد نگران‌کننده‌ای داشته باشد. خوشبختانه پیشرفت‌های علمی در زمینه شناسایی جهش‌ها و درمان‌های هدفمند، امید تازه‌ای برای بیماران فراهم کرده است. با این حال، مقابله با این بیماری نیازمند رویکردی جامع است که هم عوامل ژنتیکی و هم زیست‌محیطی را در نظر بگیرد. آگاهی، پیشگیری و سیاست‌گذاری هوشمندانه سه ستون اصلی مقابله با این چالش نوظهور هستند.