فشار مالی والدین چگونه بر مهارت های اجتماعی کودکان تأثیر می گذارد؟
- شناسه خبر: 35346
- تاریخ و زمان ارسال: ۱۰ آبان ۱۴۰۴ ساعت ۰۹:۳۹
- نویسنده: میترا راضی
پول همیشه تنها وسیلهای برای تأمین نیازهای مادی نیست؛ گاهی کمبود آن میتواند مستقیماً بر روابط انسانی و سلامت روان اثر بگذارد. پژوهشهای جدید نشان میدهند که فشارهای مالی والدین، نهفقط بر روحیه آنها، بلکه بر نحوه رشد اجتماعی و عاطفی فرزندان نیز تأثیرگذار است. استرس اقتصادی ممکن است به شیوهای پنهان اما مداوم، مسیر رشد کودک را در سالهای اولیه زندگی دگرگون کند.
تأثیر مشکلات مالی بر سلامت روان والدین و پویایی خانواده
استرس مالی به عنوان یکی از شایعترین منابع فشار روانی در خانوادهها شناخته میشود. هنگامی که والدین نگران پرداخت اجاره، هزینه تحصیل یا مخارج روزمره هستند، این نگرانیها بهطور طبیعی بر تعاملات خانوادگی نیز سایه میاندازد. در چنین شرایطی، ارتباط میان والدین ممکن است پرتنشتر شود و فضای عاطفی خانه، که باید منبع امنیت و آرامش کودک باشد، دچار نوسان شود.
بر اساس مطالعهای که توسط پژوهشگران دانشگاه میشیگان، دانشگاه ایالتی اوهایو و دانشگاه علوم و فناوری هنگکنگ انجام شده، مشخص شد استرس مالی والدین میتواند در درازمدت بر رشد اجتماعی فرزندانشان تأثیر بگذارد. این پژوهش دادههای بیش از سه هزار خانواده را بررسی کرد و رشد کودکان را از سه تا نه سالگی دنبال نمود.
از استرس مالی تا تأثیر مستقیم بر رشد اجتماعی کودک
پژوهش نشان داد که والدینی که با فشار مالی بیشتری مواجهاند، بیشتر احتمال دارد علائم افسردگی و اضطراب را تجربه کنند. این اختلالات روانی میتوانند باعث کاهش کیفیت روابط میان والدین شوند. زمانی که پدر و مادر نتوانند با آرامش و هماهنگی با یکدیگر همکاری کنند، کودکان الگوهای رفتاری ناپایدار را تجربه میکنند که در شکلگیری مهارتهای اجتماعیشان نقش منفی دارد.
در این مطالعه دیده شد کودکانی که در خانوادههایی با تنش مالی و روابط ضعیف والدینی بزرگ شدهاند، در برقراری ارتباط با همسالان خود، در موقعیتهای گروهی یا محیطهای اجتماعی، اعتمادبهنفس کمتری دارند. این کودکان معمولاً در دوستیابی یا تعامل گروهی دچار تردید میشوند و ممکن است احساس انزوا یا عدم تعلق اجتماعی بیشتری را تجربه کنند.
تعامل میان والدین؛ حلقه ای تعیین کننده در رشد کودک
کیفیت روابط میان پدر و مادر یکی از مهمترین شاخصهای سلامت روانی کودک محسوب میشود. وقتی یکی از والدین درگیر استرس یا افسردگی ناشی از مشکلات مالی است، بهندرت میتواند حمایت عاطفی لازم را به شریک زندگی و فرزند خود ارائه دهد. به همین دلیل، احساس ناامنی در فضای خانوادگی افزایش مییابد.
پژوهشگران دریافتند که اثر فشار اقتصادی معمولاً بهصورت متقابل میان والدین منتقل میشود. به عبارت دیگر، وقتی مادر در وضعیت مالی دشواری قرار دارد و اضطراب بیشتری را تجربه میکند، پدر نیز بهمرور دچار خستگی روانی و کاهش انرژی عاطفی میشود و برعکس. این زنجیره عاطفی، بهویژه در سالهای اولیه رشد کودک، میتواند بر نحوه یادگیری او در زمینه تعامل اجتماعی اثر بگذارد.
استرس مالی چگونه بر مغز و رفتار کودک اثر می گذارد؟
تحقیقات روانشناسی و علوم اعصاب نشان دادهاند که کودکان در خانوادههای پرتنش، تغییراتی در فعالیت مغز خود نشان میدهند، بهخصوص در نواحی مرتبط با احساس امنیت و پردازش هیجانات. سطح بالای استرس در محیط خانه میتواند تولید هورمون کورتیزول را در بدن کودک افزایش دهد. این هورمون در بلندمدت بر عملکرد حافظه، تمرکز و کنترل هیجانی اثر منفی میگذارد.
در نتیجه، این کودکان نهتنها در تعاملات اجتماعی، بلکه در عملکرد تحصیلی و تصمیمگیری نیز ممکن است با مشکلاتی روبهرو شوند. از سوی دیگر، کمبود حمایت عاطفی کافی از سوی والدین باعث میشود کودک نتواند مهارت همدلی، حل تعارض و خودابرازی را بهخوبی پرورش دهد.
نقش حمایت اجتماعی و سیاست های رفاهی در کاهش اثرات استرس مالی
پژوهشگران تأکید کردهاند که نتایج این مطالعات نباید صرفاً به عنوان هشدار تلقی شود، بلکه باید به عنوان فرصتی برای مداخله زودهنگام و طراحی سیاستهای حمایتی در نظر گرفته شود. خدمات مشاورهای رایگان، آموزش مهارتهای مدیریت مالی برای خانوادهها و دسترسی آسانتر به منابع رفاهی میتواند نقش مهمی در کاهش فشار روانی والدین داشته باشد.
همچنین آموزش مهارتهای فرزندپروری به والدین در شرایط دشوار اقتصادی میتواند به آنها کمک کند تا حتی در زمان بحرانهای مالی، ارتباطی سالم و آرامبخش با کودکان خود حفظ کنند. این حمایتها، نهتنها از فروپاشی عاطفی خانواده جلوگیری میکند، بلکه موجب تقویت اعتمادبهنفس و رشد اجتماعی کودکان نیز میشود.
سخن پژوهشگران؛ استرس مالی فقط در قبض ها خلاصه نمی شود
کاترین مگوایر جک، استاد مددکاری اجتماعی دانشگاه میشیگان و از نویسندگان این پژوهش، در توضیح یافتهها گفت: «استرس مالی فقط در قبوض یا حساب بانکی دیده نمیشود. این فشار، به درون خانه نفوذ میکند و میتواند بر نحوه ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر تأثیر بگذارد.»
او افزود: «وقتی والدین برای تأمین نیازهای اولیه زندگی تحت فشار هستند، بار عاطفی حاصل از آن میتواند به آرامی فضای خانواده را تغییر دهد. کودکان این تنش را حس میکنند و از طریق آن، شیوه تعامل با دیگران را میآموزند. در نتیجه، استرس والدین به شکلی نامرئی اما ماندگار، وارد الگوهای رفتاری فرزندان میشود.»
نتیجه گیری
پژوهشهای تازه نشان میدهند که فشارهای اقتصادی صرفاً یک مسئله مالی نیستند، بلکه میتوانند چرخهای از استرس، اضطراب و کاهش کیفیت روابط خانوادگی ایجاد کنند که مستقیماً رشد اجتماعی کودکان را تهدید میکند. درک این ارتباط میتواند گامی مهم در جهت طراحی سیاستهای حمایت از خانوادهها و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی باشد.
کودکان آینده جامعه هستند و هرگونه فشار روانی در خانواده، بهویژه ناشی از مشکلات مالی، ممکن است اثرات بلندمدتی بر جامعه بگذارد. بنابراین، حمایت از سلامت مالی و روانی والدین در واقع سرمایهگذاری بر رشد سالم نسلهای آینده است.
