ژن درمانی کریسپر: کاهش ۵۰ درصدی چربی خون تنها با یک تزریق

تحول در پزشکی ژن محور با سرعتی پیش می رود که گاهی مرز میان درمان های تجربی و درمان های استاندارد را کم رنگ می کند. یکی از تازه ترین نمونه ها، استفاده از فناوری کریسپر برای کاهش کلسترول است؛ مشکلی که میلیون ها انسان در سراسر جهان با آن دست و پنجه نرم می کنند. مطالعات اخیر نشان می دهد که تنها یک تزریق از یک ژن درمانی جدید می تواند سطح کلسترول و تری گلیسیرید را به صورت چشمگیر کاهش دهد؛ دستاوردی که سال ها یک هدف دور از دسترس محسوب می شد. این تحقیق اکنون توجه جامعه پزشکی را به امکان درمان های تک مرحله ای و طولانی مدت جلب کرده است.

معرفی ژن درمانی جدید مبتنی بر کریسپر

ژن درمانی تازه با کمک فناوری کریسپر توانسته برای اولین بار در یک آزمایش انسانی سطح کلسترول بد را به شکل قابل توجهی کاهش دهد. این فناوری که با نام CTX310 شناخته می شود، توسط شرکت زیست فناوری سوئیسی کریسپر تراپیوتیکس توسعه یافته و حالا موفق شده در نخستین مرحله آزمایشی خود نتایج امیدوار کننده ای ثبت کند.

در توضیح عملکرد این درمان باید به این نکته اشاره کرد که ابزار ویرایش ژنی کریسپر کس ناین درون ذرات چربی بسیار ریز قرار می گیرد تا بتواند بدون آسیب به دیگر بافت های بدن مستقیم به کبد برسد. کبد اصلی ترین محل تولید کلسترول در بدن است و به همین دلیل بهترین هدف برای اصلاح های ژنتیکی در این زمینه محسوب می شود. این روش یک نقطه آغاز برای نسل تازه درمان هایی است که بیماری های مزمن را از طریق اصلاح مستقیم ژن ها کنترل می کنند.

مهم ترین نکات اولیه عبارتند از:

• طراحی درمان توسط شرکت سوئیسی کریسپر تراپیوتیکس
• استفاده از فناوری ویرایش ژن کریسپر کس ناین
• ارائه نتایج موفق در نخستین آزمایش انسانی
• هدف قرار دادن ژن مرتبط با تولید چربی های خون

خاموش کردن ژن ANGPTL3 و نقش آن در کاهش چربی خون

هدف اصلی این درمان ژن ANGPTL3 است؛ ژنی که مستقیما در تنظیم سطح کلسترول و تری گلیسیرید نقش دارد. خاموش کردن این ژن سبب می شود بدن توانایی معمول خود برای تولید چربی های مضر را از دست بدهد و همین موضوع به افت چشمگیر سطح کلسترول منجر می شود. این روش برخلاف دارو های رایج مبتنی بر کاهش تولید آنزیم ها یا مهار مسیر های بیوشیمیایی نیست، بلکه یک تغییر ژنی دائمی ایجاد می کند.

مشاهدات طبیعی نیز این نظریه را تایید می کنند. افرادی که با یک جهش ژنتیکی غیرفعال در این ژن به دنیا می آیند، در تمام عمر سطح بسیار پایین کلسترول دارند و از بیماری های قلبی تا حد زیادی مصون هستند. نبود عوارض جانبی در این افراد نشان داده که توقف فعالیت ANGPTL3 می تواند برای عموم بیماران نیز ایمن باشد.

فرآیند درمان شامل موارد زیر است:

• انتقال ابزار کریسپر از طریق ذرات چربی
• ورود به سلول های کبد
• شناسایی ژن ANGPTL3
• خاموش کردن کامل فعالیت آن

نتایج آزمایش انسانی؛ کاهش ۵۰ درصدی چربی خون تنها در دو هفته

کار آزمایی فاز یک این درمان در شش مرکز درمانی در سه کشور برگزار شد و پانزده بیمار با سطوح بسیار بالای چربی خون در آن شرکت کردند. این بیماران با وجود مصرف دارو های حداکثری، همچنان کلسترول کنترل نشده داشتند و در معرض خطر شدید بیماری قلبی قرار گرفته بودند. نتایج تنها دو هفته پس از تزریق نشان داد که این ژن درمانی توانسته کلسترول بد را حدود پنجاه درصد و تری گلیسیرید را پنجاه و پنج درصد کاهش دهد.

پایداری این کاهش برای حداقل شصت روز نشان می دهد که اثر درمان فوری و قابل توجه است. اهمیت این نتیجه از این جهت است که هیچ داروی فعلی قادر نیست هر دو چربی خون را به صورت همزمان و با این شدت کاهش دهد. این درمان یک نقطه شروع است ولی از همین مرحله اولیه توانسته مرز های معمول درمان های کلسترول را جابه جا کند.

دستاورد های مهم این مرحله شامل موارد زیر است:

• کاهش چشمگیر کلسترول بد و تری گلیسیرید
• شروع اثر تنها در طی دو هفته
• پایداری سطح پایین چربی خون حداقل تا شصت روز
• موفقیت در بیماران مقاوم به درمان دارویی

مزیت درمان های تک دوز و چالش پایبندی به دارو

یکی از مشکلات بزرگ در کنترل کلسترول، عدم ادامه منظم مصرف دارو توسط بیماران است. بسیاری فراموش می کنند دارو را مصرف کنند یا در اثر عوارض جانبی مصرف آن را قطع می کنند. این موضوع سبب می شود که خطر حمله قلبی حتی با وجود دارو هم از بین نرود. حالا ژن درمانی تک مرحله ای که اثر طولانی دارد می تواند یک تغییر اساسی در مدیریت بیماری های قلبی ایجاد کند.

از دیدگاه سیستم های درمانی نیز این نوع درمان ها می توانند هزینه های طولانی مدت مرتبط با مصرف دارو و مراجعات پزشکی را کاهش دهند. تنها چالش جدی فعلی، موضوع ایمنی روش های ویرایش ژن است؛ به خصوص این که بسیاری از آنها کبد را هدف قرار می دهند و این عضو حساس در برابر آسیب احتمالی یک نگرانی جدی محسوب می شود.

مزایای کلیدی درمان تک دوز:

• کاهش وابستگی به مصرف روزانه دارو
• کاهش هزینه در بلند مدت
• کاهش خطر عوارض ناشی از قطع مصرف دارو
• امکان کنترل بهتر بیماران پر خطر

بررسی ایمنی درمان و پیامد های بلند مدت

در این مطالعه سه بیمار واکنش های خفیفی مانند کمردرد و تهوع داشتند که با دارو رفع شد. یک بیمار نیز به دلیل بالا بودن آنزیم های کبدی در شروع مطالعه دچار افزایش موقت بیشتر شد که خود به خود برطرف شد. این موارد نشان می دهند که درمان تا حد زیادی قابل تحمل است، اما همچنان نیاز به پایش طولانی مدت دارد.

طبق قوانین اداره غذا و داروی ایالات متحده، همه درمان های ژنی باید تا پانزده سال پس از تزریق تحت نظارت قرار بگیرند. این پایش برای مشاهده عوارض احتمالی دیرهنگام و نیز بررسی پایداری اثر درمان ضروری است. تیم تحقیق اکنون در حال برنامه ریزی برای آغاز فاز دو در سال دو هزار و بیست و شش است تا جمعیت بزرگ تری را بررسی کنند.

نکات مهم درباره ایمنی:

• واکنش های خفیف و موقت در چند بیمار
• نبود آسیب پایدار در نمونه ها
• الزام پیگیری طولانی مدت تا پانزده سال
• برنامه ریزی برای مرحله دوم آزمایشی در آینده نزدیک

نتیجه گیری

ژن درمانی جدید مبتنی بر فناوری کریسپر توانسته یکی از خطرناک ترین عوامل بیماری های قلبی یعنی کلسترول بالا را هدف قرار دهد. کاهش سریع و پایدار سطح چربی خون تنها با یک تزریق می تواند آینده درمان بیماری های مزمن را متحول کند و وابستگی بیماران به دارو های روزانه را کاهش دهد. اگر مراحل بعدی این درمان نیز موفقیت آمیز باشد، احتمالا شاهد ورود نخستین درمان تک مرحله ای برای درمان چربی خون خواهیم بود. این دستاورد می تواند برای میلیون ها بیمار در سراسر جهان یک فرصت تازه برای کاهش خطر بیماری قلبی ایجاد کند.