خواب زیاد و سلامت مغز: بررسی علمی خطرات پنهان خواب طولانی
- شناسه خبر: 34028
- تاریخ و زمان ارسال: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ ساعت ۱۱:۲۵
- نویسنده: میترا راضی
خواب یکی از ارکان بنیادین سلامت بدن و ذهن انسان است. با این حال، برخلاف تصور رایج که خواب بیشتر را نشانه‌ی سلامت می‌داند، پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که خواب بیش از حد نیز می‌تواند اثرات منفی بر مغز بگذارد. در سال‌های اخیر، دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که خواب طولانی، به‌ویژه در افرادی که با مشکلات روانی مانند افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنند، ممکن است با کاهش توانایی‌های شناختی همراه باشد. این مقاله به بررسی یافته‌های علمی درباره‌ی رابطه‌ی خواب طولانی با عملکرد مغز می‌پردازد.
آیا خواب زیاد برای مغز مضر است؟
هرچند خواب کافی برای بازسازی مغز ضروری است، اما خواب بیش از حد نیز می‌تواند به بروز اختلال در عملکردهای ذهنی منجر شود.
بر اساس پژوهش‌های جدید، افرادی که بیشتر از ۹ ساعت در شب می‌خوابند، ممکن است با افت حافظه، کاهش تمرکز و ضعف در مهارت‌های تصمیم‌گیری مواجه شوند. این اثرات زمانی بیشتر می‌شود که فرد دچار افسردگی نیز باشد. خواب زیاد، به جای تقویت ذهن، ممکن است باعث تنبلی سیستم عصبی، کاهش فعالیت سیناپسی و در نهایت، تضعیف کارکردهای اجرایی مغز شود.
رابطه خواب طولانی با افسردگی
وجود افسردگی می‌تواند اثرات منفی خواب زیاد را تشدید کند و به کاهش عملکرد شناختی منجر شود.
مطالعات علمی نشان داده‌اند که خواب زیاد و افسردگی معمولاً هم‌زمان رخ می‌دهند. افراد افسرده اغلب تمایل دارند مدت زمان بیشتری را در خواب بگذرانند، اما این خواب، اغلب بدون کیفیت و تجدید قوا است. پژوهشگران دریافتند که در افرادی با علائم افسردگی، خواب طولانی با کاهش قابل توجهی در توانایی حافظه، مهارت‌های دیداری فضایی و عملکردهای اجرایی مغز همراه است. حتی افرادی که داروی ضد افسردگی مصرف می‌کنند نیز ممکن است دچار این افت عملکرد شوند.
یافته های علمی از یک پژوهش گسترده
بررسی بیش از هزار و هشتصد نفر در یک مطالعه‌ی معتبر، ارتباط خواب زیاد با کاهش توانایی شناختی را تأیید کرده است.
دانشمندان دانشگاه تگزاس در پژوهشی که نتایج آن در نشریه‌ی انجمن آلزایمر منتشر شده، داده‌های مربوط به ۱۸۵۳ نفر را مورد بررسی قرار دادند. این افراد که فاقد سابقه‌ی زوال عقل یا سکته بودند، مدت زمان خواب شبانه‌ی خود را گزارش دادند و عملکرد شناختی‌شان نیز به‌صورت علمی اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که:
- افراد با خواب کمتر از ۶ ساعت، اغلب با اختلال در تمرکز روبه‌رو بودند.
- افراد با خواب بین ۶ تا ۹ ساعت، بهترین عملکرد ذهنی را داشتند.
- افراد با خواب بیش از ۹ ساعت، دچار افت در توانایی‌های شناختی شدند، به‌ویژه اگر علائم افسردگی نیز داشتند.
گروه بندی شرکت کنندگان بر اساس وضعیت روانی
برای بررسی دقیق‌تر، پژوهشگران شرکت‌کنندگان را به چهار گروه روان‌شناختی تقسیم کردند.
برای درک بهتر نقش افسردگی در این رابطه، شرکت‌کنندگان بر اساس علائم روانی و مصرف دارو در گروه‌های زیر طبقه‌بندی شدند:
- افرادی بدون علائم افسردگی و بدون مصرف دارو (گروه کنترل)
- افرادی بدون علائم اما با مصرف دارو
- افرادی با علائم افسردگی، بدون مصرف دارو
- افرادی با علائم افسردگی، با مصرف دارو
نتایج نشان داد که در هر چهار گروه، خواب زیاد با کاهش عملکرد ذهنی همراه بود، اما این کاهش در دو گروه آخر (افراد دارای افسردگی) بسیار شدیدتر بود.
خواب؛ عاملی قابل تغییر برای پیشگیری از افت شناختی
یکی از مهم‌ترین نکات این پژوهش، قابل کنترل بودن عامل خواب برای حفظ سلامت مغز است.
پژوهشگران بر این باورند که خواب، برخلاف بسیاری از عوامل خطر، متغیری قابل مدیریت است. این یعنی با ایجاد تغییر در سبک زندگی و بهبود الگوهای خواب، می‌توان احتمال افت شناختی را کاهش داد. برای مثال، رعایت بهداشت خواب، استفاده نکردن از تلفن همراه پیش از خواب، انجام فعالیت بدنی در روز و مراجعه به روان‌شناس در صورت مشاهده‌ی علائم افسردگی، می‌تواند به تنظیم الگوی خواب کمک کند.
محدودیت های پژوهش و نیاز به تحقیقات بیشتر
هرچند این مطالعه اطلاعات ارزشمندی ارائه می‌دهد، اما محدودیت‌هایی نیز دارد که باید در نظر گرفته شود.
پژوهش انجام‌شده از نوع مقطعی بوده و نمی‌توان از آن رابطه‌ی علت و معلولی دقیق استخراج کرد. همچنین، داده‌های مربوط به مدت زمان خواب بر اساس گزارش‌های شخصی شرکت‌کنندگان گردآوری شده که ممکن است با خطا همراه باشد. بیشتر شرکت‌کنندگان نیز از یک گروه نژادی خاص (سفیدپوست) بودند که تعمیم نتایج را به سایر جوامع محدود می‌کند. به همین دلیل، دانشمندان پیشنهاد کرده‌اند مطالعات طولی و گسترده‌تر در آینده انجام شود تا رابطه‌ی دقیق‌تری میان اختلالات خواب و زوال شناختی مشخص شود.
نتیجه گیری
خواب مناسب، ستون اصلی سلامت مغز است؛ اما همان‌طور که کم‌خوابی می‌تواند برای ذهن خطرناک باشد، خواب زیاد نیز آسیب‌های جدی به همراه دارد. نتایج پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که خواب بیش از ۹ ساعت در شب، به‌ویژه در افرادی که از افسردگی رنج می‌برند، می‌تواند عملکرد شناختی مغز را به‌طور معنادار کاهش دهد. با توجه به این که خواب یک متغیر قابل کنترل است، توجه به کیفیت و میزان آن، می‌تواند نقشی مهم در پیشگیری از زوال ذهنی و حفظ سلامت روان داشته باشد. برای رسیدن به تعادل ذهنی، نه خواب کم و نه خواب زیاد توصیه می‌شود؛ بلکه خواب متوسط، منظم و با کیفیت، کلید طلایی سلامت مغز است.
