رویکردی نو در درمان ADHD: استفاده از نقاط قوت به جای تمرکز بر نقاط ضعف

اختلال کم توجهی و بیش فعالی یا همان ADHD، سال‌هاست که با نشانه‌هایی چون بی قراری، دشواری در تمرکز و رفتارهای ناگهانی شناخته می‌شود. اما در سال‌های اخیر، رویکرد علمی نسبت به این اختلال در حال تغییر است. پژوهشگران اکنون بر این باورند که در کنار چالش‌ها، بسیاری از افراد مبتلا به ADHD از توانایی‌های ذهنی و شخصیتی خاصی برخوردارند که می‌تواند به سلامت روان و کیفیت زندگی آن‌ها کمک کند. این تغییر دیدگاه، نه تنها نگاه جامعه را دگرگون می‌کند، بلکه راه را برای روش‌های نوین درمان و حمایت باز می‌سازد.

نگاهی نو به ADHD و نقاط قوت آن

در دهه‌های گذشته، بیشتر مطالعات علمی درباره ADHD بر مشکلات شناختی، تحصیلی و رفتاری این اختلال تمرکز داشتند. اما پژوهش تازه‌ای که توسط دانشگاه باث، کالج کینگز لندن و مرکز پزشکی دانشگاه رادبود در هلند انجام شده، مسیر متفاوتی را دنبال می‌کند. در این تحقیق، پژوهشگران به جای تمرکز بر ناتوانی‌ها، تلاش کردند توانایی‌های مثبت افراد مبتلا به ADHD را شناسایی و تحلیل کنند.

نتایج این مطالعه نشان می‌دهد تمرکز بر جنبه‌های مثبت می‌تواند اثر قابل توجهی بر سلامت روان داشته باشد. افراد مبتلا به ADHD اغلب ویژگی‌هایی همچون خلاقیت بالا، انرژی ذهنی زیاد، شوخ‌طبعی و قدرت تمرکز عمیق در حوزه‌های مورد علاقه را از خود نشان می‌دهند. این ویژگی‌ها اگر به درستی شناخته و هدایت شوند، می‌توانند به مزیت‌های واقعی در زندگی شخصی و شغلی تبدیل شوند.

جزئیات پژوهش: مقایسه‌ دو گروه

در این مطالعه، 200 فرد بزرگسال مبتلا به ADHD و 200 فرد بدون این اختلال مورد بررسی قرار گرفتند. هر دو گروه از نظر سن، جنسیت، تحصیلات و وضعیت اجتماعی مشابه بودند تا نتایج از دقت آماری بالایی برخوردار باشد. از شرکت‌کنندگان خواسته شد خود را از نظر ویژگی‌هایی مانند خلاقیت، شوخ‌طبعی، تمرکز شدید، پشتکار، خودانگیختگی و شهود ارزیابی کنند.

پژوهشگران سپس پرسش‌نامه‌های استانداردی را برای سنجش آگاهی از توانایی‌های فردی، استفاده از آن‌ها در زندگی روزمره، کیفیت زندگی، سلامت روان و میزان اضطراب و افسردگی تکمیل کردند. یافته‌ها نشان داد افراد مبتلا به ADHD بیش از سایرین خود را خلاق، شوخ‌طبع، شهودی و پرانرژی می‌دانند. در مقابل، پشتکار و نظم مداوم در گروه بدون ADHD قوی‌تر گزارش شد.

توانایی‌ های پنهان در میان چالش‌ ها

پژوهشگران دریافتند که ویژگی‌هایی مانند خلاقیت و تمرکز شدید (که گاه به آن «هایپر فوکوس» گفته می‌شود) در میان مبتلایان به ADHD بسیار برجسته است. هایپر فوکوس نوعی تمرکز شدید بر فعالیتی خاص است که فرد به آن علاقه دارد، و می‌تواند باعث موفقیت در زمینه‌های هنری، فنی یا علمی شود.

همچنین شوخ‌طبعی و شهود قوی از دیگر ویژگی‌های مورد توجه در این مطالعه بودند. بسیاری از افراد مبتلا به ADHD توانایی ویژه‌ای در درک سریع موقعیت‌های اجتماعی، یافتن راه‌حل‌های غیرمعمول و نگاه متفاوت به مسائل دارند. این مهارت‌ها، اگر به‌درستی هدایت شوند، می‌توانند به نقاط قوت شخصیتی و شغلی تبدیل شوند و به بهبود روابط اجتماعی نیز کمک کنند.

رابطه میان آگاهی از توانایی‌ ها و سلامت روان

نتیجه‌ی اصلی مطالعه این بود که آگاهی از توانایی‌های شخصی و استفاده از آن‌ها، به شکل مستقیم با سلامت روانی بالاتر، کاهش اضطراب، افسردگی و استرس مرتبط است. در واقع، وقتی فرد به جای تمرکز بر ضعف‌ها، بر نقاط قوت خود تمرکز می‌کند، احساس معنا، رضایت و کنترل بیشتری بر زندگی خود دارد.

این یافته‌ها با نظریه‌های جدید روانشناسی مثبت‌گرا هم‌راستا هستند که بر اهمیت شناخت استعدادها و استفاده از آن‌ها برای رسیدن به تعادل ذهنی تأکید می‌کنند. پژوهش‌های دیگری نیز در سال 2024 نشان داده‌اند که آموزش شناخت توانایی‌ها در درمان شناختی رفتاری (CBT) برای بزرگسالان مبتلا به ADHD، نتایج درمان را تا 30 درصد بهبود می‌دهد.

دیدگاه پژوهشگران درباره نتایج

لوکا هارگیتای، پژوهشگر اصلی این مطالعه از دانشگاه باث، اعلام کرده است که نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد ADHD تنها مجموعه‌ای از مشکلات رفتاری نیست، بلکه نوعی تفاوت در شیوه‌ی کارکرد مغز است که می‌تواند نقاط قوت ویژه‌ای ایجاد کند.

به گفته‌ی او، پذیرش این واقعیت که ADHD تنها محدود به چالش‌ها نیست، به افراد کمک می‌کند اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا کنند و از مهارت‌های طبیعی خود در مسیر رشد شخصی استفاده کنند. مارتینه هوگمان، نویسنده‌ی ارشد مقاله نیز اشاره کرده که بررسی هم‌زمان افراد مبتلا و غیرمبتلا باعث شد تصویر دقیق‌تری از توانایی‌های واقعی این گروه به دست آید.

رویکرد تازه در درمان و آموزش

این مطالعه تأکید می‌کند که تمرکز بر توانایی‌ها و آموزش مهارت‌های شناختی مثبت می‌تواند مکمل درمان‌های دارویی و رفتاری سنتی باشد. در بسیاری از کشورها، برنامه‌هایی در حال توسعه است که از طریق کارگاه‌های آموزشی، به افراد مبتلا به ADHD کمک می‌کند استعدادهایشان را بشناسند و از آن‌ها در مسیر تحصیل و کار بهره ببرند.

برای مثال، پژوهشگران دانشگاه استنفورد در مطالعه‌ای در سال 2024 نشان دادند افرادی که در دوره‌های «آگاهی از نقاط قوت شناختی» شرکت می‌کنند، در مدت شش ماه بهبود قابل‌توجهی در تمرکز، عزت‌نفس و احساس رضایت از زندگی تجربه می‌کنند. این رویکردها نشان می‌دهد که آینده‌ی درمان ADHD نه در حذف تفاوت‌ها، بلکه در درک و استفاده از آن‌هاست.

نتیجه‌ گیری

اختلال کم توجهی و بیش فعالی تنها مجموعه‌ای از دشواری‌ها نیست، بلکه نوعی تنوع در کارکرد مغز انسان است که می‌تواند منبعی از خلاقیت، انرژی و شهود باشد. پژوهش جدید دانشگاه باث و همکارانش یادآور می‌شود که تمرکز بر توانایی‌ها به جای ناتوانی‌ها، راهی مؤثر برای افزایش سلامت روان و کیفیت زندگی است.

اگر درمانگران، خانواده‌ها و خود افراد مبتلا به ADHD بتوانند این نقاط قوت را بشناسند و پرورش دهند، مسیر زندگی آنان از چرخه‌ی انتقاد و سرزنش به چرخه‌ی رشد، پذیرش و شکوفایی تبدیل خواهد شد. آینده‌ی پژوهش در این زمینه، بیش از هر زمان دیگری به سمت دیدگاهی انسانی‌تر و توانمندساز پیش می‌رود.